Przekształcenia zabytkowych i historycznych budynków w Polsce to temat budzący wiele emocji. Dużą część takich inwestycji stanowią inicjatywy samorządowe gmin, gdzie estetyka i chęć ochrony dziedzictwa przegrywają z niedoborem finansów i niedostateczną świadomością włodarzy. W wyniku działań lokalnych władz, cenne historycznie i kulturowo obiekty ulegają niekontrolowanym przekształceniom, tracąc wszelkie wartościowe cechy, które prowadzą do zubożenia regionalnego krajobrazu. Ten smutny los podzieliła dawna szkoła w Chwałowicach. Placówka przestała funkcjonować w 2009 roku, a dziś, po znacznej przebudowie, jej miejsce zajmują lokale mieszkalne.
Szkoła w Chwałowicach – historia
Publiczna Szkoła Podstawowa w Chwałowicach, wsi położonej w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Iłża, powstała w 1918 roku jako jednoklasowa szkoła powszechna. Początkowo mieściła się w wynajętym mieszkaniu u Antoniego Marka na Podjedlance. Dynamiczny rozwój oświaty w regionie sprawił, że podjęto decyzję o budowie nowego obiektu. W 1925 roku wmurowano kamień węgielny, a szkołę uroczyście otwarto już rok później. W wydarzeniu uczestniczyli przedstawiciele władz wojewódzkich i powiatowych, a także licznie zgromadzona społeczność lokalna. Pierwszym kierownikiem placówki został Józef Mazur. Przez dziesięciolecia podstawówka była miejscem edukacji dla dzieci z Chwałowic oraz okolicznych wsi, m.in. Małomierzyc, Jedlanki Starej i Nowej.
Architektura obiektu
Szkoła w Chwałowicach była budynkiem murowanym, parterowym z użytkowym poddaszem. Jej architektura nawiązywała swoim wyglądem do tradycyjnych, wiejskich siedzib. Obiekt posiadał dość prostą bryłę, urozmaiconą rozrzeźbieniem wielospadowego dachu, który pokryto blachą. Charakterystyczne były lukarny oraz drewniane elementy szczytów, co dodawało budynkowi regionalnego charakteru. Na osi głównej znajdowało się wejście zaakcentowane niewielkimi schodami i łukowym nadprożem nad dwuskrzydłowymi drzwiami. Po bokach zaprojektowano symetryczne rzędy prostych, klasycznych okien. Ściany szkoły otynkowano i pomalowano na jasno, a cokół otrzymał ciemniejszy kolor.
Szkoła w Chwałowicach w latach 60./70. Zdjęcia pochodzą z kolekcji ocalonej przez nauczyciela Jana Czarneckiego
Wnętrza i funkcjonowanie placówki
W okresie funkcjonowania podstawówki na parterze mieściły się cztery klasy, po dwie po lewej i po prawej stronie od wejścia. Dalej przechodziło się do korytarza będącego szatnią, a centralną część budynku stanowiło prostokątne pomieszczenie pełniące funkcję sali gimnastycznej, miejsca rekreacji podczas przerw (ze stołem do tenisa pośrodku), emisji filmów przez kino obwoźne, apeli, dyskotek itp. Drewniane schody na piętro umieszczono po lewej stronie od wejścia, pomiędzy klasami. Na piętrze znajdowała się jedna sala lekcyjna, mieszkanie dla nauczycieli oraz strych. Jeszcze w latach 90. toaleta funkcjonowała w osobnym budynku.
Upadek i decyzja o zamknięciu szkoły
Po transformacji ustrojowej w 1989 roku wielu mieszkańców wsi zdecydowało się na migrację do miast, co wpłynęło na znaczny spadek liczby dzieci w wieku szkolnym. W efekcie placówka prowadziła naukę jedynie w klasach I-III. Ostatecznie, decyzją Rady Miasta i Gminy w Iłży, z dniem 1 września 2009 roku Szkoła Podstawowa w Chwałowicach zakończyła swoją działalność. Budynek popadł wówczas w zapomnienie, pozostając pustostanem przez dekadę. Obiekt nosił liczne ubytki w tynku i farbie, zachowując jednak oryginalną bryłę i detale architektoniczne. Teren wokół nieruchomości z czasem zarósł trawą i dziką roślinnością, lecz obecność kwiatów i starych drzew przypominała o dawnej estetyce otoczenia.
Dawna szkoła w Chwałowicach – przebudowa
W 2019 roku, w wyniku podjętej przez samorząd decyzji, dawna szkoła przeszła gruntowną przebudowę. W ramach inwestycji, zakończonej w październiku 2020 roku, nieruchomość zmodernizowano przekształcono w budynek mieszkalny. Efekty pozostawiają jednak bardzo wiele do życzenia. Pierwotny charakter prawie stuletniego obiektu został niemal całkowicie zatarty, a jego wygląd zmieniono tak radykalnie, że trudno rozpoznać, iż budynek pełnił dawniej funkcję edukacyjną i przedstawiał jakiekolwiek wartościowe cechy architektoniczne. W ramach prac zburzono całe poddasze, przebudowano wnętrza, zmieniono kształt otworów okiennych i drzwiowych oraz uproszczono tylną elewację. Z malowniczego obiektu pozostały praktycznie tylko mury obwodowe. Opuszczoną szkołę zamieniono w prosty obiekt mieszkalny, w którym funkcjonuje pięć lokali. Dla rodzin z regionu była to szansa na nowe życie, ale dla innych – bolesna strata historycznej placówki, która przez dekady stanowiła serce lokalnej społeczności.
Szkoła w Chwałowicach w 2012 i 2023 roku. Rafał Terkner/fotopolska.eu
Czy renowacja musi oznaczać zatarcie historii?
Historia dawnej szkoły w Chwałowicach to jeden z wielu przypadków nieudolnej przebudowy dawnych obiektów użyteczności publicznej. Niestety, w wielu tego typu projektach gubi się pierwotny charakter budynku. Choć modernizacja i dostosowanie do nowych potrzeb bywają koniecznością, warto zadbać o to, by nie zatracić ducha historii, jaki niosą ze sobą stare budynki. Samorządy powinny walczyć o zachowanie oryginalnej, lokalnej architektury i wykazywać większą wrażliwość na estetykę. Ta powinna się pojawiać u urzędników nawet jeśli budynek nie figuruje w rejestrze zabytków.
Na łamach portalu pisaliśmy już wielokrotnie o tego typu i podobnych modernizacjach:
Remont dawnej szkoły w Wawrzyszowie. Sukces inwestycji czy porażka ochrony dziedzictwa?
Szkoła w 2012 roku i trwająca przebudowa w 2019 roku. Autor zdjęcia: Rafał Terkner/fotopolska.eu i Łukasz Smaga
Tył budynku w 2012 roku i obecnie. Autor zdjęcia: Łukasz Smaga i Google Maps
