Termomodernizacja zabytkowych budynków niemal zawsze budzi wiele kontrowersji, zwłaszcza gdy w grę wchodzi niszczenie unikalnych elewacji, które są świadectwem historii i lokalnego dziedzictwa. Tak jest w przypadku gmachu Szkoły Podstawowej nr 1 przy ul. Szkolnej w Pińczowie, gdzie przyjęta uchwała dotycząca planów termomodernizacji gminnych obiektów edukacyjnych wzbudziła zaniepokojenie lokalnych działaczy i internautów.
Zabytkowy budynek szkoły przy ul. Szkolnej w Pińczowie, zbudowany w 1928 roku, jest jednym z najcenniejszych przykładów lokalnego dziedzictwa architektonicznego. Ten okazały gmach, wzniesiony na planie litery „L” z bardzo charakterystycznego dla miasta kamienia pińczowskiego, od początku służył celom edukacyjnym. Pierwsi uczniowie pojawili się w nim około połowy roku szkolnego 1930/1931. Jego elewację zdobią gzymsy, parapety i inne elementy, które nadają mu niepowtarzalnego charakteru, a napis na fasadzie przypomina o historycznym znaczeniu gmachu. Pomimo licznych zniszczeń, jakie dotknęły Pińczów podczas II wojny światowej, budynek przetrwał niemal nienaruszony, stanowiąc wyjątkowe świadectwo lokalnych tradycji budowlanych.
Budynek szkoły w 1936 roku. Fot. Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona
Niedawno Internet obiegła wiadomość, iż obiekt, wpisany do gminnej ewidencji zabytków, stoi przed poważnym zagrożeniem. Władze miejskie w połowie października br. wyraziły zgodę na przystąpienie do realizacji projektu oraz złożenie wniosku o dofinansowanie dla zadania „Termomodernizacja budynków instytucji edukacyjnych na terenie Gminy Pińczów”. Jak poinformował nas przedstawiciel urzędu miasta, budynek Szkoły Podstawowej nr 1 także jest brany pod uwagę w tej uchwale.
Społecznicy po przyjęciu uchwały wyrazili obawę, iż wiąże się ona z planem nałożenia styropianu na oryginalną fasadę miejscowej szkoły. Takie działania, choć mają na celu poprawę efektywności energetycznej, mogłyby bezpowrotnie zniszczyć to, co w budynku najcenniejsze – unikalną elewację z kamienia pińczowskiego oraz detale architektoniczne. To z kolei oznaczałoby utratę autentyczności i kolejny krok w erozji historycznego charakteru miasta. Na przestrzeni lat wiele budynków w Pińczowie, wykonanych z tego materiału, zostało przykrytych warstwą nowoczesnych izolacji, co negatywnie wpłynęło na ich wygląd. Szkoła przy ul. Szkolnej jest jednym z ostatnich wartościowych obiektów, które zachowały swój pierwotny charakter.
Napisaliśmy w tej sprawie do Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach z pytaniem o uchwałę oraz o prawdopodobieństwo ocieplenia elewacji szkoły styropianem. W odpowiedzi otrzymaliśmy stanowisko, w którym urząd przestawił stan prawny obiektu i odniósł się do ewentualnych planów władz Pińczowa.
„Do tutejszego organu w tym roku nie wpłynął żaden wniosek dotyczący ww. robót budowlanych. Wskazujemy, że budynek szkoły podstawowej znajduje się na terenie objętym ochroną konserwatorską poprzez wpis do rejestru zabytków – „Pińczów, jako miasto starodawne” – pismem z dnia 20.09.2010 r., w oparciu o stary wpis woj. kieleckiego nr 17 do rejestru zabytków woj. świętokrzyskiego pod nr 652. Ponadto budynek objęty jest indywidualną ochroną konserwatorską poprzez ujęcie w Gminnej Ewidencji Zabytków, przyjętej Zarządzeniem Nr 46/14 Burmistrza Miasta i Gminy Pińczów z dnia 26 czerwca 2014 r., zaktualizowanej Zarządzeniem Nr 116/2018 Burmistrza Miasta i Gminy Pińczów z dnia 15 listopada 2018 r.
W związku z powyższym wszystkie roboty budowlane na terenie wpisanym do rejestru zabytków i mające wpływ na jego wygląd, zgodnie art. 36 ust. 1 pkt 1 cytowanej ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami, wymagają uzyskania pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków.”
W dalszej części dokumentu konserwator Joanna Modras odniosła się także do samego budynku szkoły w Pińczowie oraz do jego walorów i ich utraty w przypadku nałożenia nowych warstw na kamienną fasadę.
„Przedmiotowy budynek z 1928 r. charakteryzuje się kamienną elewacją (okładzina z wapienia pińczowskiego), wzbogaconą elementami wystroju architektonicznego. Wprowadzenie nowej warstwy termicznej na elewacji, spowoduje niestety zdecydowaną zmianę charakteru elewacji, proporcji otworów okiennych, zakrycie elementów wystroju architektonicznego i detalu w obiekcie zabytkowym. Należy pamiętać, że zgodnie z obecnymi doktrynami konserwatorskimi w budynkach zabytkowych konieczna jest integralność, autentyczność i oryginalność. Są to dla każdego zabytku kategorie podstawowe i najważniejsze. Utrata którejkolwiek z nich wiąże się z utratą wartości obiektu. Zachowanie historycznego wyglądu fasady jest jednym z podstawowych warunków ochrony konserwatorskiej, dlatego docieplanie budynków historycznych, szczególnie tych posiadających bogaty wystrój, jest negatywnie opiniowane.”
Planowana termomodernizacja budynków instytucji edukacyjnych na terenie Gminy Pińczów budzi zaniepokojenie mieszkańców i lokalnych miłośników historii, którzy widzą w tym obiekcie nie tylko miejsce nauki, ale także żywy pomnik przeszłości miasta. Uchwała nr VI/02024 z dnia 16 października 2024 roku, która otworzyła drogę do realizacji tego projektu, była szeroko omawiana na sesji rady miasta, a jej pełną treść można znaleźć na stronie internetowej Urzędu Miejskiego. Otrzymane przez nas pismo jasno mówi jednak o tym, że nie ma obaw o zniszczenie charakteru elewacji szkoły.
Zachowanie oryginalnej fasady budynku, a także jego unikalnego charakteru, jest kluczowe dla ochrony dziedzictwa Pińczowa. Istnieją alternatywne metody poprawy efektywności energetycznej budynków zabytkowych, np. ocieplenie od wewnątrz, które nie niszczą ich historycznej wartości. W wielu miejscach z sukcesem wdraża się takie rozwiązania, dowodząc, że nowoczesność może iść w parze z szacunkiem dla przeszłości.
W ramach wsparcia inicjatywy ratowania fasady zabytkowej szkoły w Pińczowie, powstała petycja w sprawie wpisania budynku do rejestru zabytków. O to także zapytaliśmy Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach.
„Co zaś się tyczy objęcia ww. budynku wpisem do rejestru budynków, należy pamiętać, że w pierwszej kolejności niezbędne jest ustalenie w sposób nie budzący wątpliwości, iż nieruchomość, którą zamierza się umieścić w rejestrze zabytków, spełnia przesłanki określone w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, które pozwalają na objęcie obiektu pełną ochroną prawną. Zgodnie z art. 9 ust. 1 cytowanej ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami, do rejestru wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy.
Przed wydaniem ww. decyzji prowadzone jest postępowanie administracyjne, w trakcie którego zbierany jest materiał dowodowy mający istotne znaczenie dla sprawy (dokumentacje i opracowania, materiały archiwalne, wyniki badań, opinie, ekspertyzy, oględziny zabytkowej nieruchomości itp.). W związku z powyższym na tym etapie, nie można jednoznacznie określić czy budynek szkoły podstawowej w Pińczowie kwalifikuje się do objęcia wpisem do rejestru zabytków.”
Ogromnie cieszą takie oddolne inicjatywy, które są dowodem na wrażliwość i brak obojętności społeczeństwa na dewastację naszego architektonicznego dziedzictwa. Dają nadzieję na zachowanie unikalnego i historycznego krajobrazu nie tylko dużych miast, ale i mniejszych miejscowości. W tym przypadku budynek szkoły podlega ochronie konserwatorskiej, jednak zdarzają się przykłady pokrywania wartościowych elewacji styropianem czy innymi materiałami, lub też całkowitej zmiany charakteru historycznych obiektów, dlatego warto nagłaśniać takie sprawy dla wspólnego dobra. Poniżej przedstawiamy kilka takich przypadków.
– Warszawa: zabytkowa plebania w styropianowej panierce. Konserwator blokuje prace
– Budynek Urzędu Gminy w Baniach Mazurskich znika pod warstwą styropianu
– Remont zabytkowej willi w Dobczycach bez pozwoleń – sprawa trafiła do nadzoru budowlanego
– Remont dawnej szkoły w Wawrzyszowie. Sukces inwestycji czy porażka ochrony dziedzictwa?
Źródło: Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Kielcach, materiały Arkadiusza Krawczyka, UM Pińczów
Czytaj też: Architektura w Polsce | Zabytek | Elewacja | Kamień | whiteMAD na Instagramie
