Podziwiając dzisiaj pałac w Lewkowie trudno uwierzyć, że jeszcze kilka lat temu ten klasycystyczny zabytek był zaledwie cieniem swojej dawnej wspaniałości. Kompleksowa renowacja rezydencji zakończyła się w 2022 roku, a obiekt ponownie zachwyca pełną detali architekturą. Otrzymał też nową funkcję jako muzeum, centrum edukacyjne i miejsce spotkań z historią.
Pałac w Lewkowie – architektoniczny unikat
Pałac w Lewkowie powstał w latach 1788-1791 jako siedziba rodowa Wojciecha Lipskiego i jego żony Salomei z Objezierskich. Jego projektantem był Jan Christian Kamsetzer, nadworny architekt samego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i jeden z najwybitniejszych twórców polskiego klasycyzmu. Do dziś można dostrzec tutaj „królewską rękę” architekta, przejawiająca się poprzez regularność kompozycji i wyczucie proporcji. Ponad wejściem do pałacu umieszczono trójkątny naczółek z osobistym przesłaniem fundatora: „Sobie, Swoim, Przyjaciołom, Potomności”. Od strony ogrodu widnieje symboliczna data 1791 – rok zakończenia budowy oraz uchwalenia Konstytucji 3 Maja.
Rezydencja z duszą
Lewkowski pałac był domem sześciu pokoleń Lipskich herbu Grabie. Rodzina, choć należąca do średniozamożnego ziemiaństwa, aktywnie uczestniczyła w życiu społecznym i politycznym regionu. Lipscy angażowali się w powstania, wspierali działalność konspiracyjną, a nade wszystko prowadzili pracę organiczną: zakładali biblioteki, ochronki, popularyzowali nowoczesne metody uprawy roli i edukowali okoliczną ludność. Dom nie był wyłącznie reprezentacyjną rezydencją. Jego układ sprzyjał także codziennemu, komfortowemu życiu. Parter, tzw. piano nobile, pełnił funkcję oficjalną, natomiast mieszkalne piętro mieściło prywatne apartamenty rodziny. Całość otaczał rozległy park w stylu angielskim i zabudowania folwarczne.
Utracony blask
Kres istnienia wspaniałej rezydencji przyszedł wraz z 1939 rokiem. W czasie wojny zajęły ją wojska niemieckie, a następnie Armia Czerwona. Brak należytej opieki doprowadził do dewastacji parku, natomiast wnętrza rozszabrowano. Po 1945 roku majątek przeszedł na własność państwa, z przeznaczeniem na mieszkania komunalne, magazyny, świetlicę, czy nawet urząd gminy. Dewastację wspominała Teresa Fudakowska, córka ostatniego właściciela Jana Lipskiego: „Park lewkowski został zdewastowany najpierw przez zdobyczne stada krów, pędzone przez Rosjan zaraz po wojnie na wschód z ziem niemieckich. Potem na terenie placu tenisowego wybudowano szkołę. W części parku za kościołem i ochronką powstało kilka prywatnych domów i ośrodek zdrowia. Wycięto wiele drzew i piękne dęby za kościołem.”
Pałac w Lewkowie na nowo
Dekady zaniedbań doprowadziły pałac w Lewkowie do alarmującego stanu. Prace konserwatorskie i budowlane udało się rozpocząć w 2018 roku i trwały cztery lata. Całość kosztowała ponad 26 milionów złotych, z czego większość pokryto z funduszy unijnych i budżetu województwa.
„Przed remontem pałac w Lewkowie był zaniedbanym obiektem. Niestety, z biegiem lat jego stan ulegał pogorszeniu, a wiele elementów konstrukcyjnych wymagało pilnej interwencji, co zniechęcało do jego odwiedzania” – mówi Sylwia Nowicka, dyrektorka placówki. Jej zdaniem najtrudniejsze było połączenie funkcji muzeum z nowoczesnymi wymaganiami technicznymi.
Pałac w Lewkowie przed i po renowacji. Fot. Kanciata, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons i Muzeum w Lewkowie
Zakres prac remontowych
W ramach szeroko zakrojonych prac odtworzono dawny układ przestrzenny pałacu: reprezentacyjne piano nobile, prywatne apartamenty i użytkowe piwnice. Szczególną uwagę poświęcono osi amfiladowej, charakterystycznej dla klasycystycznych rezydencji. Wzmocniono też całą konstrukcję, zabezpieczono fundamenty i zadbano o odprowadzanie wód opadowych. Rewaloryzacja objęła ponadto bezcenne polichromie. Odkryto i odrestaurowano malowidła ścienne, z których najcenniejsze zdobią Salę Egipską. Pieczołowitym pracom konserwatorskim poddane zostały oryginalne drzwi, schody i piece kaflowe. Brakujące elementy, takie jak kominki czy boazerie, zrekonstruowano na podstawie źródeł ikonograficznych. Aby pałac był w pełni użyteczny i bezpieczny zainstalowano w nim nowe systemy techniczne. Parter budynku przeznaczono na wystawę stałą, piętro na edukację i warsztaty, a piwnice na gastronomię. W otoczeniu rezydencji odbudowano też oranżerię, która dziś pełni funkcję sali wydarzeń. W parku odtworzono natomiast historyczny układ zieleni, odnowiono alejki, stajnię i lodownię. Przypałacowe oficyny zaadaptowano na cele hotelowe i techniczne.
Ratunek zabytku doceniony
Przeprowadzone prace stanowiły modelowy przykład rewitalizacji pałacowo-parkowego założenia z poszanowaniem historii i nadaniem mu nowej funkcji. Już w pierwszym roku Lewków odwiedziło ponad 20 tysięcy osób. Pałac został także laureatem ogólnopolskiego konkursu Zabytek Zadbany 2024. To jedyny obiekt z Wielkopolski wyróżniony w zeszłorocznej edycji i jeden z zaledwie ośmiu nagrodzonych w całym kraju. Konkurs organizują Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalny Konserwator Zabytków.
Źródło: Muzeum w Lewkowie
Czytaj też: Zabytek | Renowacja | Pałac | Architektura w Polsce | Wille i rezydencje
