Toplerhaus (Dom Toplerów) był najbardziej rozpoznawalnym przykładem renesansowej mieszczańskiej architektury w Norymberdze. Powstał pod koniec XVI wieku jako siedziba zamożnej patrycjuszowskiej rodziny Toplerów, należącej do miejskiej elity. Budynek stał przy Paniersplatz, w historycznej części miasta. Bezcenny zabytek został zniszczony podczas alianckiego nalotu w styczniu 1945 roku i nigdy go nie odbudowano, pozostawiając niezabliźnioną ranę w miejskiej tkance Norymbergi.
Toplerhaus – architektura i styl
Projekt Toplerhausu przypisuje się Jakobowi Wolffowi Starszemu, jednemu z czołowych architektów późnego renesansu w południowych Niemczech. Budynek został wzniesiony z piaskowca i miał formę zwartego, kilkukondygnacyjnego bloku o niemal wieżowej sylwetce, co czyniło go dominantą w otoczeniu niższej zabudowy. Jego fasada była pełna detali, bogata w powtarzający się rytm okien, wystające wykusze oraz dekoracyjne szczyty z pinaklami i wolutami. Całość sprawiała wrażenie kunsztownie rzeźbionej kamiennej kompozycji, w której każdy element był dopracowany z wyjątkową precyzją. Toplerhaus stanowił przykład lokalnej odmiany renesansu, w której klasyczne motywy współistniały z późnogotycką ornamentyką, charakterystyczną dla artystycznej tradycji Norymbergi.
Rola Domu Toplerów i jego znaczenie
Przez kilka stuleci Toplerhaus pełnił funkcję reprezentacyjnej mieszczańskiej rezydencji i był jednym z symboli prestiżu norymberskiego patrycjatu. Bogata dekoracja oraz rozmach architektoniczny budynku świadczyły o statusie i aspiracjach jego właścicieli, którzy pragnęli podkreślić swój wysoki status społeczny. Dom wyróżniał się na tle zwartej zabudowy Starego Miasta jako najbardziej okazały obiekt przy Paniersplatz i w całej północnej części centrum. W licznych widokach Norymbergi z XIX i początku XX wieku Toplerhaus pojawia się jako stały punkt panoramy, stanowiący wizualny znak dawnego bogactwa i artystycznej wrażliwości miasta. Jego obecność miała również symboliczne znaczenie, ponieważ przypominała o złotym okresie rozwoju Norymbergi.
Toplerhaus – zniszczenie
Niestety, w połowie XX wieku nadszedł kres wspaniałego zabytku. Podczas alianckiego nalotu z 2 stycznia 1945 roku Toplerhaus został niemal doszczętnie zniszczony. Pożar, który wybuchł po bombardowaniu, strawił drewniane wnętrza obiektu, a ciężar zawalających się stropów doprowadził do runięcia całej konstrukcji. Po wojnie rozebrano ocalałe fragmenty murów, uznając, że nie nadają się do rekonstrukcji. Zniszczenie Toplerhausu było częścią szerszej katastrofy, jaka dotknęła historyczne centrum Norymbergi, gdzie w wyniku nalotów uległa zniszczeniu znaczna część bezcennej średniowiecznej i renesansowej zabudowy. Dla historyków sztuki i konserwatorów była to niepowetowana strata, oznaczająca zanik unikatowego przykładu lokalnego renesansu, który mógł stanowić punkt odniesienia dla badań nad architekturą miejską XVI wieku. Wraz z nim zniknęła część materialnej pamięci o dawnym obliczu miasta.
Powojenna odbudowa Norymbergi
W trakcie nalotów zniszczono ok. 90% starej zabudowy miasta. Do tego czasu Norymberga była jednym z najlepiej zachowanych ośrodków średniowiecznej architektury w Europie. Po zakończeniu wojny władze Norymbergi podjęły decyzję o odbudowie miasta w duchu postępu, koncentrując się na funkcjonalnych i mieszkaniowych potrzebach. Zgodnie z tą ideą, w miejscu dawnego Toplerhausu powstał prosty dom mieszkalny, pozbawiony jakichkolwiek odniesień do historycznej formy pierwowzoru. Takie rozwiązanie było zgodne z ówczesnymi tendencjami urbanistycznymi, które kładły nacisk na praktyczność i ekonomię, a nie na rekonstrukcję zabytków. W wielu miastach Niemiec przyjęto podobne podejście, uznając, że priorytetem powinna być odbudowa infrastruktury, a nie odtwarzanie przeszłości. W efekcie Paniersplatz na zawsze stracił swój zabytkowy urok.
Pamięć o Toplerhaus
Mimo całkowitej utraty oryginalnego budynku, Toplerhaus wciąż zajmuje ważne miejsce w historii norymberskiej architektury. Zachowane fotografie, rysunki i ryciny z XIX i XX wieku umożliwiają współczesnym badaczom szczegółowe poznanie jego formy i detalu. Dom Toplerów stał się jednym z najważniejszych symboli utraconego dziedzictwa Norymbergi, a jego historia jest dzisiaj często przywoływana w kontekście dyskusji o powojennej odbudowie miast. Współczesne opracowania konserwatorów podkreślają jego znaczenie dla zrozumienia lokalnej odmiany renesansu i przemian kulturowych, jakie zachodziły w mieście na przełomie XVI i XVII wieku.
Dziedzictwo utraconego Domu Toplerów w Norymberdze
Toplerhaus przez ponad trzy stulecia stanowił niezwykle ważny element tożsamości architektonicznej Norymbergi, a jego utrata oznaczała nie tylko zniknięcie cennego zabytku, lecz także fragmentu miejskiej historii. Obiekt jest dziś symbolem tego, jak wielką cenę zapłaciły europejskie miasta w czasie II wojny światowej.
Źródło: nuernberg.museum.de, bavariathek.bayern.de
Czytaj też: Architektura | Sztuka | Niemcy | Zabytek | Historia | Polecane | whiteMAD na Instagramie
Toplerhaus w 1900 i 2025 roku. Fot. Archiwum Zentralinstitut für Kunstgeschichte i Google Maps
