Brzeg przez stulecia należał do najważniejszych ośrodków na Śląsku. Nic więc dziwnego, że dziś spuścizną po dawnych czasach są wyjątkowej klasy dzieła architektury i sztuki. Oprócz głównych zabytków, wśród których jest m.in. Zamek Piastów Śląskich, renesansowy ratusz, miejskie kościoły, warto również zwrócić uwagę na otaczające je kamienice. Podobnie jak w wielu innych miastach – pochodzą z różnych epok i reprezentują różne style, jednak w Brzegu jedna z nich jest wyjątkowa i wyróżnia się na tle okolicznej zabudowy – to dawna średniowieczna wieża mieszkalno-obronna, która jest nie tylko najstarszym budynkiem mieszkalnym w mieście, ale i jednym z najstarszych na całym Śląsku!
Jeszcze do niedawna kamienica stojąca na rogu ulicy Długiej i Jabłkowej nie zwracała na siebie większej uwagi. A jeśli już, to raczej odpadającym tynkiem i obskurną fasadą. Przeprowadzony kilka lat temu remont gruntownie zmienił jej estetykę. Zbito tynki i wyeksponowano ceglane lico muru [lico – frontowa część muru, cokołu lub elewacji budynku wraz ze wszystkimi występującymi na niej elementami zdobiącymi], przez co stała się jednym z bardziej charakterystycznych budynków mieszkalnych w mieście. Dlaczego przeprowadzone prace tak diametralnie zmieniły jej wygląd?
W 2007 roku, z uwagi na zagrożenie związane ze stanem technicznym kamienicy, zbito część tynku na wysokości pierwszego piętra. Odsłonięto wtedy ceglane, dwuwozówkowe lico muru [wątek dwuwozówkowy muru – sposób ułożenia cegieł w murze charakterystyczny dla obiektów wczesnogotyckich], które wskazywało na wczesnogotycką fazę powstania budynku. To niespodziewane odkrycie dało podstawę do dalszych badań prowadzonych w kolejnych latach. Dzięki nim udało się wyszczególnić i chronologicznie uporządkować następujące po sobie fazy powstawania obiektu. Okazało się, że jeszcze do niedawna niepozorna kamienica kryła w swoich murach partie sięgające początków istnienia samego Brzegu.
Obiekt powstał w 2 poł. XIII wieku jako wolnostojąca wieża mieszkalno-obronna. Do naszych czasów zachowały się w nim trzynastowieczne mury z cegły kształtowanej ręcznie. Obejmują one piwnicę, parter i znaczną cześć pierwszego piętra. Ściany kamienicy w przyziemiu mają grubość 2 metrów (zachodnia) i 1,3 metra (południowa i wschodnia). Pierwotnie każda z kondygnacji posiadała jedno wnętrze. Do budynku od strony zachodniej dobudowana była murowana przybudówka mieszcząca przedsionek prowadzący na parter (dziś poziom piwnicy). Na pierwszym piętrze dawnej wieży (dziś parter od strony ulicy Jabłkowej) zachował się otwór wejściowy prowadzący niegdyś z zewnętrznego, drewnianego ganku na wyższą kondygnację. W murach odkryto także wąskie okienka strzelnicze, a nawet otwór latrynowy (parter ściany południowej) służący pierwotnie do odprowadzania nieczystości na zewnątrz. Całość zakryta była czterospadowym dachem.
W kolejnych stuleciach, do XVI wieku, do wolnostojącej wieży mieszkalno-obronnej od zachodu i północy dobudowano kolejne budynki. Do tego stulecia też grunt podniósł się na tyle wysoko, że dawny parter stał się piwnicą, pierwsze piętro parterem, a drugie piętro pierwszym piętrem. W mieście wzrost poziomu gruntu był wynikiem narastania na niewybrukowanych ulicach pokładów nieczystości, które następnie były przysypywane piaskiem i gruzem ceglanym. Grunt przestał narastać po wybrukowaniu ulic. Sama wieża została jeszcze uwieczniona na panoramie Brzegu z 1537 roku.
Kolejne zmiany nadeszły około połowy XVIII wieku, kiedy to przekształcono wnętrze budynku. W tym okresie najprawdopodobniej kształt obiektu z zewnątrz również się zmienił. Zatracił on formę typowej wieży i wysokością został zrównany z otaczającymi go kamienicami. Następnie, około 1885 roku, budynek został gruntownie przebudowany przyjmując swój obecny kształt. Na zachowane partie trzynastowiecznej wieży dobudowano dwie kondygnacje z cegły maszynowej i nakryto je dachem pulpitowym [dach pulpitowy – dach jednospadowy]. Elewacje południowa i wschodnia zyskały natomiast wystój neoklasycystyczny. Tym samym średniowieczna wieża została ukryta pod kostiumem typowej dla tamtego okresu kamienicy.
Suwak PRZED i PO:
Od końca II wojny światowej nie były prowadzone przy tym obiekcie większe prace remontowe. Budynek został poddany renowacji dopiero w 2017 roku. Wtedy to odsłoniętego i wyeksponowano odkryte kilka lat wcześniej dobrze zachowane, trzynastowieczne partie murów wraz z tak charakterystycznymi elementami jak m.in.: dawny otwór drzwiowy, okna strzelnicze, otwór latrynowy.
Dawna wieża mieszkalno-obronna to bardzo dobry przykład, na którym widać, jakie skarby można jeszcze odkryć w murach często niepozornych kamienic. W wyniku odpowiednich badań i pracy konserwatorów dziś jest ona obiektem wyróżniającym się, mającym swój oryginalny charakter, a samo miasto zyskało kolejny zadbany i cenny zabytek. W końcu nieczęsto spotyka się obiekty zamieszkałe od blisko 800 lat. Brzeg już dziś przyciąga turystów swoimi skarbami, ale bez wątpienia w tym wyjątkowym śląskim mieście jest jeszcze wiele skarbów do odkrycia.
autor tekstu: Marek Pyzowski
Czytaj też: Historia | Podróże | Ciekawostki | Cegła | Architektura w Polsce | whiteMAD na Instagramie
