Decyzja Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o wpisaniu dawnego Centralnego Domu Handlowego Dom Książki Uniwersus do rejestru zabytków to nie tylko formalne uhonorowanie, ale przede wszystkim społeczne i kulturowe docenienie obiektu, który przez dekady był fenomenem architektonicznym Warszawy.
Położony przy ul. Belwederskiej 20/22 budynek, zaprojektowany pod kierunkiem Leszka Sołonowicza, od momentu otwarcia w 1981 roku intrygował odważną bryłą i konsekwentnym nawiązaniem do nurtu powojennego modernizmu. Budynek doceniają zwłaszcza fani brutalizmu, którego elementów można dopatrywać się w dynamicznej bryle. Dziś – dzięki ochronie konserwatorskiej – budynek może zachować oryginalne rozwiązania stylistyczne i konstrukcyjne.
Od koncepcji do realizacji
Architektura brutalistyczna z polskim charakterem
Obiekt „Uniwersus” wyróżnia się monumentalną, surową formą będącą rzadkim przykładem polskiej interpretacji brutalizmu. Jego główne elementy to masywne, geometrycznie podzielone bryły, odsłonięte betonowe płaszczyzny oraz oszczędna paleta barw, którą we wnętrzach skontrastowano kolorowymi mozaikami i instalacjami Włodzimierza Karczmarzyka. Starannie przemyślany układ konstrukcyjny opracowany przez inżynierów Humięckiego, Lupę i Laskowskiego zapewniał zarówno wyraz artystyczny, jak i funkcjonalność handlową. Estetyka obiektu, nagrodzonego już w 1975 roku tytułem „Sześcian Roku” i w 1980 roku wyróżnieniem „Mister Warszawy”, reprezentuje dojrzałe stadium powojennego modernizmu w Polsce.
Choć w Warszawie zachowało się wiele modernistycznych realizacji z lat 60. i 70., Uniwersus pozostaje jedynym obiektem o tak wyrazistej formie i konstrukcyjnym rygoryzmie, bez bezpośrednich analogii w stolicy. Stanowi on pomost między epoką surowego modernizmu a późniejszymi eksperymentami architektów, którzy w miejskich przestrzeniach szukali nowych środków wyrazu. W kontekście usługowej zabudowy budynek wyróżniał się swoistym monumentalizmem, łącząc funkcję użytkową z artystycznym przekazem. To właśnie ta wielowymiarowość uczyniła go ważnym świadectwem polskiej architektury drugiej połowy XX wieku.
Przemiany użytkowe i adaptacje
Po przekształceniu w latach 90. XX wieku, gdy Dom Książki zniknął z mapy przedsiębiorstwa państwowego, budynek trafił w ręce prywatne, a jego wnętrza dostosowano do różnych potrzeb nowych najemców. Liczne modernizacje i adaptacje przestrzeni, choć często dalekie od pierwotnego ducha projektu, pozostawiły w większości oryginalne elementy betonowe i geometryczne podziały.
Wpisanie Uniwersusa do rejestru zabytków zapewnia mu ochronę nie tylko przed wyburzeniem czy niewłaściwą przebudową, ale też daje możliwość skorzystania z dofinansowań konserwatorskich. Obowiązujące od teraz wytyczne zabytkowe pozwolą na przeprowadzenie szczegółowej inwentaryzacji stanu zachowania oryginalnych materiałów i form. Plany renowacji skupią się na przywróceniu pierwotnych barw betonu, rekonstrukcji detali wnętrz oraz ochronie charakterystycznych instalacji plastycznych. Dzięki temu obiekt ma powrócić do świetności, zachowując czystość modernistycznej idei i estetyki brutalizmu.
Uniwersus jako symbol
Obiekt przy ul. Belwederskiej pozostaje świadectwem determinacji polskich twórców, którzy w trudnych warunkach społecnzo-politycznych wymyślili i zrealizowali jeden z najbardziej odważnych projektów handlowych w kraju. Dziś, jako zabytek, budynek ten zyskuje nowy status – chronione dziedzictwo kultury i architektury. Jego historia, od wstępnych szkiców z 1972 roku aż po współczesne adaptacje, odzwierciedla zmieniające się oblicze Warszawy oraz ewolucję myśli architektonicznej. Ochrona Uniwersusa zwraca uwagę na inne modernistyczne budynki, które powinny zyskać podobną prawną ochronę. Wiele z nich już zniknęło bowiem z polskiego krajobrazu, przykładem są brutalistyczny dworzec kolejowy w Katowicach czy warszawski Supersam.
Więcej o historii budynku przeczytacie w artykule TUTAJ. Publikujemy tam też archiwalne zdjęcia z budowy.
źródło: Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków
zdjęcia: WUOZ w Warszawie
Czytaj też: Modernizm | Warszawa | Architektura w Polsce | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie
