Remont elewacji dawnego budynku administracyjnego elektrowni na Powiślu, Wybrzeże Kościuszkowskie 41 róg ul. Tamka, trwał niecały rok. W jego ramach z elewacji usunięto większość zużytej już okładziny wykonanej z piaskowca, której duża część pochodziła jeszcze sprzed wojny. Modernistyczny gmach jest obecnie siedzibą spółki E.ON Polska, która przeprowadziła modernizację w oparciu o projekty i zalecenia Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Prace modernizacyjne budynku przy skrzyżowaniu ul. Tamka i Wybrzeża Kościuszkowskiego w Warszawie rozpoczęły się 31 maja 2023, a ukończono je pod koniec marca br. Spółka E.ON Polska podjęła decyzję o ich przeprowadzeniu w oparciu o aktualny stan elewacji. Z powodu naturalnego niszczenia budynku i powtarzającej się dewastacji zdecydowano się na przeprowadzenie szeroko zakrojonych prac. Ich celem było przywrócenie oryginalnego, przedwojennego charakteru kamiennej fasady obiektu.
Modernistyczny gmach przed remontem. Fot. Krysiul, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons
Energia elektryczna pojawiła się w Warszawie pod koniec XIX w. Z czasem idea elektryfikacji nabierała rozpędu. W rezultacie w 1904 r. uruchomiono na Powiślu pierwszą elektrownię centralną warszawską, zwaną także elektrownią miejską. Lokalizacja została wybrana ze względu na bliskość wody w przepływającej nieopodal Wiśle oraz bliską odległość od centrum miasta. Niedługo potem mieszkańcy mogli przechadzać się oświetlonymi ulicami. Najpierw rozbłysło Śródmieście – najbardziej reprezentacyjna dzielnica Warszawy. Warszawa 20-lecia międzywojennego potrzebowała coraz większych zasobów energii, więc elektrownię rozbudowywano. W 1937 r. przeszła pod zarząd miasta Warszawy. Wówczas, w ramach tworzenia tzw. Warszawy monumentalnej, rozpoczęła się budowa siedziby administracji elektrowni.
Imponujący gmach został wzniesiony w latach 1937-39 w stylu funkcjonalizmu, na podstawie projektu Czesława Jabłońskiego i Józefa Korszyńskiego. Budynek został wyposażony w szybkie windy, własną centralę telefoniczną i reprezentacyjne, obszerne, piętrowe atrium z kwadratowymi filarami wyłożonymi ciemnym marmurem z białym żyłkowaniem. Dalsze plany rozwoju elektrowni przerwał wybuch II wojny światowej, a ona sama odegrała znaczącą rolę podczas obrony Warszawy. W 1939 r. znalazła się pod ostrzałem artyleryjskim prowadzonym przez wojska niemieckie. Po kapitulacji Warszawy nadzór nad obiektem przejęli Niemcy, zachowali oni jednak polską dyrekcję elektrowni.
Budynek miał być także jednym z najważniejszych punktów strategicznych w trakcie powstania warszawskiego. Powstańcom udało się utrzymać elektrownię w swoich rękach aż do 4 września 1944 r. Po zakończeniu działań wojennych elektrownia została odbudowana i ponownie uruchomiona. Już 25 września 1945 r. zaczęła na nowo dostarczać energię do miasta. Pomimo swojej lokalizacji w punkcie, gdzie walki były intensywne, budynek nie został poważnie zniszczony. Ślady po tamtych wydarzeniach, w formie postrzelin, wciąż można obserwować na elewacji gmachu.
Ze względu na swoje walory architektoniczne i historyczne został wpisany do rejestru zabytków. Po wojnie stał się siedzibą zakładu energetycznego, dzisiaj jest siedzibą spółki zajmującej się dystrybucją energii elektrycznej w Warszawie. Rok 2017 dał początek projektowi rewitalizacji elektrowni, która pod nazwą Elektrownia Powiśle stała się nową atrakcją turystyczną na mapie stolicy.
Budynek, w którym mieści się siedziba E.ON Polska ma status zabytku, dlatego przed rozpoczęciem prac zwrócono się do Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków o zalecenia konserwatorskie. Na ich bazie powstał projekt prac, które zatwierdził konserwator, a zgodę na modernizację wyraził też Urząd Dzielnicy Warszawa Śródmieście. Przebieg prac w trakcie realizacji był kontrolowany przez MWKZ. Na co dzień zapewniono również nadzór nad wykonywanymi pracami przez zespół projektowy – inspektora nadzoru budowlanego oraz osobę kierującą pracami konserwatorskimi. Osoby te, zatrudnione przez E.ON Polska, pracowały w oparciu o projekty i zalecenia MWKZ.
W ramach prac modernizacyjnych kamienne płyty elewacyjne zostały wymienione na nowe, obrobione i przygotowane zgodnie z oryginalną techniką sprzed 80 lat. Był to bezwzględny wymóg dla rozpoczęcia prac wyznaczony przez konserwatora. Kamieniowi ręcznie nadawana była odpowiednia struktura, za pomocą metody i narzędzi identycznych jak w pierwowzorze, z uwzględnieniem wszelkich wytycznych technicznych. Kamień potrzebny do prac modernizacyjnych był pozyskiwany z tego samego kamieniołomu co pierwotnie, w okresie przedwojennym.
Wspólnie z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków ustalono również formułę uhonorowania osób i historii związanej z tym miejscem. Wyznaczony został fragment kamiennej elewacji z widocznymi śladami ostrzałów wojennych, który został zabezpieczony i zachowany w oryginalnej formie. Od ulicy Tamka odrestaurowano tablicę pamiątkową i pomnik pamięci wraz z częścią istniejącej, oryginalnej elewacji. Modernistyczny gmach wygląda obecnie jak w latach swojej świetności, lecz historyczny fragment przypomina o jego przeszłości.
Źródło: E.ON Polska
Czytaj też: Architektura w Polsce | Elewacja | Metamorfoza | Modernizm | Warszawa
