Willa Bohdana Pniewskiego w Warszawie, będąca jednym z najważniejszych dzieł polskiego modernizmu, została ponownie doceniona za swoje wyjątkowe walory. Do rejestru zabytków ruchomych wpisano zespół mebli oraz elementów wyposażenia i wystroju jej wnętrz. Obiekt przy alei Na Skarpie 27, zaprojektowany i przebudowany przez samego Pniewskiego, stanowi przykład świadomego łączenia nowoczesnej architektury z historycznym kontekstem miejsca. Zarówno bryła budynku, jak i jego wnętrza odzwierciedlają charakterystyczny styl architekta, który plasuje się w czołówce najwybitniejszych polskich twórców XX wieku.
Willa Bohdana Pniewskiego i jej wnętrze z historią
Willa Bohdana Pniewskiego przy alei Na Skarpie 27 w Warszawie stanowi obecnie siedzibę Muzeum Ziemi PAN. Niezwykle oryginalna nieruchomość kryje w swoim wnętrzu zespół unikatowych mebli i detali wystroju z różnych okresów działalności architekta. Do rejestru wpisano 13 obiektów, w tym oryginalne elementy wyposażenia z lat 30. oraz z lat 1945-1965. Zbiór ten charakteryzuje się indywidualnym wyrazem artystycznym i wysoką jakością wykonania, a także zastosowaniem nowatorskich kompozycji i materiałów. Wnętrza willi skupiają w sobie historyczne inspiracje, takie jak kropielnica czy dekoracyjne neogotyckie panele balustrady w przyziemiu, z elementami ludowymi i nowoczesnym podejściem do projektowania. Obok klasycznych detali pojawiają się formy zaczerpnięte z przyrody, jak pień drzewa czy detale stolarki, oraz oryginalne wykorzystanie materiałów takich jak piaskowiec, marmur czy huculska ceramika. Niezmiennie największe wrażenie robi sufit w gabinecie, gdzie w betonie zatopiono ludowe misy. Bardzo ciekawy jest także kominek w salonie oraz schody.
Od pałacyku do modernistycznej willi
Budynek pełniący dziś funkcję muzeum ma znacznie starsze korzenie, niż mogłoby się wydawać. Jego pierwotna forma sięga XVIII wieku, gdy wybudowano tam pałac Letni w ogrodzie „Na Górze”, według projektu Szymona Bogumiła Zuga. W latach 30. XX wieku pawilon został zakupiony przez Bohdana Pniewskiego, który zaadaptował go na własny dom i pracownię. Architekt pozostawił oryginalny portyk z doryckimi półkolumnami od strony ogrodu, natomiast resztę bryły rozbudował w duchu funkcjonalizmu. Od strony ulicy dom otrzymał monumentalny, niemal obronny charakter, wzmocniony przez piaskowcową okładzinę i wtopione w elewację główne wejście. Nowy układ okien i drzwi, a także nadbudowane piętro wpisały się w język nowoczesnej architektury, przy jednoczesnym szacunku dla historycznego kontekstu miejsca. Pniewski w swoim projekcie zastosował dodatkowo coś bardzo oryginalnego: na rogu ściany frontowej pozostawił gładką płaszczyznę piaskowca, na której wyryto tajemniczą łacińską inskrypcję:
SCANDIVS
DD AR
FX
TAMRC+
co ma oznaczać: Pnący się przebudował świątynię masonów i zamieszkał w niej.
Dom z wojenną przeszłością
W czasie II wojny światowej willa została zajęta przez okupantów, a rodzina Pniewskiego zmuszona była opuścić swój dom. W 1944 roku, kiedy stolicę ogarnęły walki powstania warszawskiego, budynek znalazł się w rejonie intensywnych działań, co spowodowało poważne uszkodzenia jego bryły. Po wojnie architekt powrócił do zrujnowanej willi i przystąpił do jej odbudowy, wprowadzając modyfikacje w układzie wnętrz i elewacjach. Pniewski mieszkał tam aż do swojej śmierci w 1965 roku. Po jego odejściu willę wykupiła Polska Akademia Nauk i przeznaczyła na potrzeby Muzeum Ziemi. Podczas prac porządkowych na marmurowej klatce schodowej odkryto ślady krwi z okresu walk. W 1980 roku upamiętniono to wydarzenie tablicą poświęconą nieznanemu powstańcowi.
Willa przed wojną i współcześnie. Fot. „Architektura i Budownictwo”, nr 3-1938 i Wistula, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
Willa Bohdana Pniewskiego – dziedzictwo
Willa przy alei Na Skarpie jest uznawana za najważniejsze dzieło Bohdana Pniewskiego. Architektura budynku i jego wnętrza stanowią syntetyczne ujęcie głównych cech twórczości Pniewskiego z okresu międzywojennego. Jerzy Hryniewiecki, architekt i teoretyk architektury, już w 1938 roku uznał willę za jedną z najciekawszych realizacji w zakresie nowoczesnego użycia kamienia w architekturze. Indywidualny charakter obiektu, połączenie różnych stylów i materiałów oraz twórcze podejście do kompozycji przestrzeni sprawiają, że willa do dziś pozostaje kluczowym przykładem polskiego modernizmu z narodowym akcentem.
Ochrona cennej spuścizny
Wpisanie zespołu mebli oraz elementów wystroju wnętrz willi Bohdana Pniewskiego do rejestru zabytków jest ważnym krokiem w kierunku ochrony dziedzictwa architekta. Zwłaszcza w obliczu tego, że w 2023 media obiegła wiadomość o planach sprzedaży zabytku przez Polską Akademię Nauk. Decyzja konserwatora podkreśla wartość tych przedmiotów jako integralnej części wystroju budynku oraz jako świadectwa epoki, twórczych idei i wyjątkowego kunsztu architekta, który odegrał istotną rolę w kształtowaniu pejzażu powojennej Polski.
Źródło: Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków
Czytaj też: Architekt | Urbanistyka | Zabytek | Historia | Warszawa | Architektura w Polsce
