Pałac Małachowskich, zlokalizowany przy ulicy Senatorskiej 11 w Warszawie, jest jednym z przykładów architektury barokowej w Polsce. Choć na przestrzeni wieków przechodził liczne przebudowy i odbudowy, nadal zachowuje swój historyczny charakter i stanowi ważny element stołecznego krajobrazu, mimo kiepskiego stanu i potrzeby renowacji. Dziś budynek jest siedzibą Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego oraz Towarzystwa Polsko-Szwedzkiego.
Historia pałacu Małachowskich w Warszawie
Pałac powstał w połowie XVIII wieku na zlecenie Jana Małachowskiego, kanclerza wielkiego koronnego, poprzez rozbudowę obiektu należącego wcześniej do Józefa Benedykta Loupia, burmistrza Starej Warszawy. Działka, na której wzniesiono rezydencję, znajdowała się pomiędzy ulicami Senatorską a Krakowskim Przedmieściem. Projekt przebudowy w stylu późnobarokowym przypisuje się Jakubowi Fontanie. Dwupiętrowy budynek, przykryty czterospadowym dachem, był zwrócony fasadą ku Krakowskiemu Przedmieściu. Pałac uzupełniały dwa boczne skrzydła, połączone z główną częścią gmachu węższymi przejściami. Monumentalne bramy oraz wodozbiór dodawały rezydencji reprezentacyjnego charakteru.
Pałac Małachowskich – zmiany własnościowe i przekształcenia funkcjonalne
W 1784 roku syn Jana Małachowskiego, Mikołaj, sprzedał pałac spółce handlowej Bracia Roesler i Hurtig. Nowi właściciele dokonali znaczących przekształceń budynku: boczne skrzydła oraz bramy zostały rozebrane, a od strony Krakowskiego Przedmieścia powstała trzypiętrowa kamienica według projektu Szymona Bogumiła Zuga, połączona z pałacem dwiema oficynami. Te zmiany pozbawiły obiekt jego pierwotnego charakteru rezydencji. Po przebudowie powstał tam nowoczesny dom handlowo-mieszkalny ze specjalnie zaprojektowanymi witrynami wystawowymi. Był to jeden z najdroższych i najbardziej luksusowych obiektów handlowych w Warszawie. Na piętrach znajdowały się mieszkania czynszowe oraz apartamenty właścicieli. Więcej o budynku pisaliśmy TUTAJ. W latach 1886-1888 przebito ulicę Miodową do Krakowskiego Przedmieścia, co wymagało wyburzenia Dworu pod Gwiazdą oraz sąsiednich kamienic. Od strony południowej pałac zyskał nową, pięcioosiową elewację, włącznie z dobudowanym łącznikiem.
Zniszczenia wojenne warszawskich zabytków i odbudowa
W czasie II wojny światowej pałac został bardzo poważnie uszkodzony: wypalony w 1939 i ponownie w 1944 roku. Po wojnie podjęto decyzję o jego odbudowie, która miała miejsce w latach 1947-1948. Projekt rekonstrukcji, autorstwa Zygmunta Stępińskiego, przywrócił pałacowi jego XVIII-wieczny wygląd, z drobnymi zmianami. Rozebrano zniszczone mury południowej oficyny kamienicy Roeslerów, co odsłoniło wschodnią fasadę pałacu od strony ulicy Miodowej. Zlikwidowano także XIX-wieczne, prostokątne okna na poddaszu, zastępując je neobarokowymi lukarnami z miedzianymi pokryciami. Attykę udekorowano rzeźbami Aleksandra Żurawskiego, choć ich estetyka była przedmiotem kontrowersji. W 1965 roku pałac wpisano do rejestru zabytków.
Pałac Małachowskich w latach 20. i w 1940 roku. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i Archiwum Państwowe w Warszawie
Współczesne losy niegdysiejszej rezydencji Józefa Benedykta Loupia
Obecnie pałac Małachowskich służy jako siedziba Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego oraz Towarzystwa Polsko-Szwedzkiego. Budynek, choć niewielki w skali, jest ważnym świadkiem historii Warszawy i jednym z istotnych elementów jej architektonicznego dziedzictwa. Łuszcząca się farba na elewacjach i wymagające odświeżenia okna sprawiają dzisiaj dość przygnębiające wrażenie. Obiekt czeka na remont, który wydobędzie z niego dawne piękno.
Źródło: warszawa1939.pl, polskiezabytki.pl
Czytaj też: Architektura | Pałac | Miasto | Warszawa | Architektura w Polsce
Pałac w 1915 i 2025 roku. Źródło: Fototeka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego i WhiteMAD/Mateusz Markowski
Widok od dziedzińca po wojennych zniszczeniach i obecnie. Źródło: szukajwarchiwach.gov.pl i WhiteMAD/Mateusz Markowski
Pałac w 1940 roku i dziś. Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie i WhiteMAD/Mateusz Markowski
