Kościół Świętego Ducha, zlokalizowany przy ul. Długiej, jest jednym z najstarszych i najważniejszych barokowych zabytków w Warszawie. Od ponad trzystu lat świątynia stanowi istotny element panoramy Starego i Nowego Miasta, będąc świadkiem burzliwych dziejów Polski. Od kilku lat kościół przechodzi intensywne prace renowacyjne, finansowane w dużej mierze z miejskich dotacji.
Historia tego miejsca sięga XIV wieku, kiedy przy ul. Długiej powstał drewniany kościółek oraz pierwszy w Warszawie szpital. Był to szpital św. Ducha, który pełnił ważną rolę opiekuńczą w średniowiecznej Warszawie. W czasie potopu szwedzkiego (1655-1660) zarówno szpital, jak i kościół zostały zniszczone. W 1662 roku, król Jan Kazimierz przekazał te tereny zakonowi paulinów, jako wyraz wdzięczności za ich rolę w obronie Jasnej Góry podczas szwedzkiego oblężenia.
Kościół w latach 60. XIX w. Źródło: Cyfrowe Muzeum Narodowe
Obecny kościół powstał w latach 1707-1717. Projektantami byli Józef Piola i Józef Bellotti, znani architekci tamtej epoki. Świątynia, wzniesiona w stylu barokowym, charakteryzuje się bogatymi zdobieniami i monumentalną fasadą. Obiekt był ważnym ośrodkiem duchowym, ale także społecznym, związanym z Bractwem Pana Jezusa Pięciorańskiego, zrzeszającym mieszkańców Warszawy.
Kościół św. Ducha w 1920 i 1947. Źródło: Cyfrowe Muzeum Narodowe i NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl
Podczas II wojny światowej kościół Świętego Ducha doznał poważnych zniszczeń, głównie podczas powstania warszawskiego w 1944 roku. Bombardowania spowodowały znaczne uszkodzenia budynku, a w podziemiach świątyni zginęło kilkadziesiąt osób. Po zakończeniu wojny, w 1948 roku, paulini wrócili do zrujnowanego klasztoru i rozpoczęli jego odbudowę. Prace trwały do 1956 roku, a kościół został przywrócony do użytku jako miejsce kultu.
Świątynia w 1946 i 2023. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl i Google Maps
W ostatnich latach kościół przechodzi szereg remontów i prac konserwatorskich. W latach 2022-2023, dzięki dotacjom miejskim, przeprowadzono remont elewacji oraz kraty okiennej kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, a także wykonano izolację przeciwwilgociową zachodniej ściany fundamentowej. Przeprowadzono również renowację ceglanej struktury dolnej kondygnacji świątyni.
Dzięki 315 tys. zł miejskiej dotacji obecnie prowadzone są prace remontowo-konserwatorskie elewacji frontowej kościoła i dwóch ścian wież, podczas których usunięto wtórne, cementowe uzupełnienia, deformujące oryginalne kształty architektoniczne. Roboty przyniosły także interesujące odkrycia. W ich trakcie okazało się, że fundacyjna tablica z 1714 roku, dotąd uważana za wykonaną z czarnego marmuru dębnickiego, jest w rzeczywistości zrobiona z piaskowca, pomalowanego na czarno. Dodatkowo, pod tynkami tympanonu nad wejściem do kościoła odsłonięto kamienne obramienie, które zostanie poddane dalszej konserwacji.
Renowacja kościoła nie jest w pełni finansowana z miejskich dotacji, co wymusza na zakonie poszukiwanie dodatkowych źródeł wsparcia. Na przykład, na konserwację rzeźb w niszach kościelnych środki zostały pozyskane z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W przyszłości planowane są dalsze prace konserwatorskie, które pozwolą na zachowanie tego cennego zabytku dla kolejnych pokoleń.
Źródło: UM Warszawa
Czytaj też: Architektura w Polsce | Renowacja | Zabytek | Architektura sakralna | Warszawa
