Pałacyk Gawrońskich, zwany także willą Gawrońskich lub pałacykiem Leszczyńskich, to zabytkowy budynek położony przy al. Ujazdowskich 23 w Warszawie. Wzniesiony około 1924 roku według projektu Marcina Weinfelda, stanowi jeden z przykładów miejskiej architektury neobarokowej. Na przestrzeni lat budynek pełnił wiele funkcji i był świadkiem ważnych wydarzeń.
Pałacyk Gawrońskich – funkcje, architektura i zniszczenia wojenne
Pałacyk Gawrońskich to neobarokowa rezydencja miejska o rozbudowanym planie i symetrycznej fasadzie. Wewnątrz znajduje się charakterystyczna owalna klatka schodowa oraz ogród zimowy. W okresie międzywojennym w pałacyku mieściły się placówki dyplomatyczne: poselstwo i konsulat Holenderski (1938-1939) oraz poselstwo Belgii (1934-1939). Podczas II wojny światowej budynek uległ poważnym zniszczeniom w wyniku podpalenia – oszacowano je na 80%. Podczas powojennej odbudowy według projektu Heleny Weinfeld i Szymona Syrkusa, usunięto mansardowy dach, uproszczono stolarkę oraz dokonano zmian w układzie wnętrz.
Budynek w 1938 roku, ówcześnie ambasada Niderlandów. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl/
Powojenne funkcje pałacyku
W 1948 roku odbudowany obiekt przekazano go na potrzeby ambasady Stanów Zjednoczonych, która funkcjonowała w nim do 1953 roku. Następnie pałacyk Gawrońskich połączono z sąsiednim pałacykiem Śleszyńskich (pisaliśmy o nim TUTAJ) i oddano na potrzeby ambasady Jugosławii. Po rozpadzie Jugosławii budynek stał się siedzibą ambasady Serbii. W pałacyku Śleszyńskich mieszkał ambasador, natomiast funkcje administracyjne ambasady pełniła dawna posiadłość Gawrońskich. Obecnie budynek pozostaje w prywatnych rękach i stoi pusty, będąc okazjonalnie wykorzystywany na potrzeby wystaw.
Upamiętnienie zamachu na Kutscherę
Pałacyk Gawrońskich stoi w pobliżu miejsca, w którym 1 lutego 1944 roku Oddział Specjalny Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej „Parasol” przeprowadził udaną akcję likwidacyjną generała SS i Policji Franza Kutschery. Przy jezdni al. Ujazdowskich, tuż przed pałacykiem, znajduje się granitowy głaz odsłonięty 31 lipca 1956 roku, upamiętniający to wydarzenie.
Źródło: iwaw.pl, warszawa1939.pl
Czytaj też: Architektura w Polsce | Zabytek | Pałac | Historia | Warszawa | Ciekawostki
Pałacyk Gawrońskich w 1934 i 2025 roku. Źródło: Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej i whiteMAD/Mateusz Markowski
Obiekt w 1938 roku i dziś. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl/ i whiteMAD/Mateusz Markowski
