Warszawskie dzieło socrealizmu
Plac Konstytucji, lata 50.

Warszawskie dzieło socrealizmu: Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa

Kiedy opadł już wojenny pył a mieszkańcy Warszawy zaczęli wracać do miasta, ich oczom ukazał się bezkres ruin. To dało powojennym władzom oraz planistom ogromne pole do popisu. Postanowiono pokazać niezłomnego ducha i potęgę narodu. Rozpoczął się żmudny okres podnoszenia stolicy z gruzów. Po ukończeniu w 1949 roku budowanej z wielkim rozmachem trasy W-Z, ówczesne władze stolicy zdecydowały stworzyć kolejne warszawskie dzieło socrealizmu. Postanowiono zbudować sztandarową, wielką inwestycję, coś w rodzaju moskiewskiej ulicy Gorkiego lub berlińskiej Stalinallee.

W tym celu postanowiono poszerzyć ulicę Marszałkowską, poprzez wyburzenie ocalałej z wojennej pożogi zabudowy po zachodniej stronie odcinka od ulicy Królewskiej do Koszykowej. Ulicy nie poszerzono natomiast na odcinku między placami Konstytucji i Unii Lubelskiej, zachowując w ten sposób przedwojenną szerokość ulicy. Decyzję tę podjęto ze względu na wartość ukształtowania placu Zbawiciela oraz stosunkowo licznie zachowane kamienice. Zaniechanie dalszego poszerzenia ulicy Marszałkowskiej zrekompensowano budową nowej ulicy – Waryńskiego. Powstały tam budynki w jednolitym stylu aż do ul. Emila Zoli, wkomponowane wśród zachowanych kamienic. Wtedy też wyznaczono przebieg przyszłej Trasy Łazienkowskiej projektu Józefa Sigalina. W rejonie ulic Koszykowej i Pięknej zaplanowano powstanie placu będącego miejscem zakończenia paradnych pochodów pierwszomajowych.


Plac Zbawiciela po odbudowie w duchu socrealizmu, lata 60.

W miejscu, w którym miał powstać ów plac, nazwany w roku 1952 placem Konstytucji, zbiegały się liczne ulice, które zdecydowano się poukrywać. Ulicę Śniadeckich i wschodni odcinek Koszykowej wpuszczono na plac pod prześwitami, zachodni odcinek Koszykowej połączono ze wschodnim odcinkiem Pięknej, a zachodni odcinek Pięknej utknął ślepo w podwórku.

Obszar objęty projektem.

W widoku na północ nowy plac zachowywał zwierciadlaną symetrię, w widoku w stronę południową wlot ul. Waryńskiego zaburzał symetrię założenia i dlatego postanowiono wznieść trzy potężne kandelabry, które miały uporządkować układ placu. W skład Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej wszedł również plac Zbawiciela, który miał zostać przebudowany na regularny zespół o jednolitej klasycystycznej architekturze. Przedsięwzięcie udało się zrealizować tylko fragmentarycznie. Nowej inwestycji nadano nazwę Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej by podkreślić jej przeznaczenie, gdyż budowa licznych budynków o charakterze rządowym spotykała się z niechęcią warszawiaków.

Okolica MDM i Placu Konstytucji w roku 1935 i 2020. Wyraźnie widać rozluźnienie zabudowy i zmianę przebiegu niektórych ulic.

Nowo powstałe warszawskie dzieło socrealizmu rozciągało się wzdłuż ulicy Marszałkowskiej, od ulicy Wilczej do placu Unii Lubelskiej. Projektantem został doświadczony zespół architektów pracujących przy trasie W-Z, w składzie: Stanisław Jankowski, Jan Knothe, Józef Sigalin, Zygmunt Stępiński oraz zespół wielu współpracowników. Hasłem inwestycji stał się slogan „lud wejdzie do Śródmieścia”. Obowiązujący od roku 1949 socrealizm wymagał monumentalnej skali budowli i ich obfitego wystroju. W parterach budynków zaprojektowano szerokie i wysokie podcienia oraz lokale usługowe. Rozmieszczono tam również dziesiątki rzeźb i płaskorzeźb obrazujących przedstawicieli przodującej klasy robotniczej. Ściany obłożono płytami piaskowca i polerowanego granitu, który częściowo pochodził ze zbiorów nazistowskich Niemiec. Został im odebrany przez władze Polski Ludowej celem przeznaczenia na odbudowę Warszawy. Pierwotnie chciano użyć go do budowy pomników zwycięstwa III Rzeszy.



Plac Zbawiciela podczas II wojny światowej i obecnie.

 

Plac Konstytucji, przełom lat 50. i 60. oraz obecnie.

Budynki zwieńczono potężnymi gzymsami i attykami. Mimo pośpiechu budowy i prymitywnych warunków uzyskano dobrą jakość robót wykończeniowych. Budynki MDM przy placu Konstytucji nawiązują do architektury kamienicy Krasińskich stojącej na placu Małachowskiego. Huczne oddanie do użytku nowej MDM odbyło się 22 lipca 1952, ale pierwsi lokatorzy wprowadzili się do mieszkań już znacznie wcześniej, po zaledwie 9 miesiącach budowy, 21 lipca 1951 roku. W roku 2017 Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa po niemałych perturbacjach została ostatecznie wpisana do rejestru zabytków.

Obszar MDM jest stopniowo remontowany i przywraca się mu dawny szyk i blask. Wciąż jest miejscem skupiającym życie towarzyskie i kulturalne miasta.

Czytaj też: Historia | Zabytek | Warszawa | CiekawostkiPolska

Źródła: mapa.um.warszawa.pl, wikipedia.plwikia.org, Archiwum Państwowe w Warszawie, fotopolska.eu,, builderpolska.pl