Wyjątkowy zabytek w skali kraju: wiadukt im. Stanisława Markiewicza w Warszawie

Wiadukt Stanisława Markiewicza, neorenesansowa perła w krajobrazie Warszawy, od ponad stu lat łączy ulicę Karową z Powiślem, będąc zarazem symbolem wyjątkowej architektury i historii miasta. Zbudowany w latach 1902–1905, wiadukt powstał dzięki współpracy trzech wybitnych twórców: inżyniera Karola Sommera, architekta Stefana Szyllera oraz rzeźbiarza Jana Woydygi. O twórczości Szyllera pisaliśmy TUTAJ.

Historia wiaduktu jest częściowo zagubiona w mrokach dziejów. Dokumentacja związana z jego budową została zniszczona podczas powstania warszawskiego, kiedy to spłonęły archiwa miejskie. Pomimo tego, wiemy, że wiadukt połączył dwie dotychczas odrębne części ulicy Karowej – górną, biegnącą wzdłuż Krakowskiego Przedmieścia, oraz dolną, prowadzącą na Powiśle. Przed powstaniem wiaduktu Karowa była wąską, stromą uliczką, bardziej znaną z pobliskiego zakładu oczyszczania miasta niż z reprezentacyjnych walorów. Planowano jednak przekształcić tę okolicę w prestiżową dzielnicę z bulwarami, szerokimi ulicami i luksusowymi kamienicami – wizja ta zaczęła się realizować właśnie po wybudowaniu wiaduktu.

Wiadukt na pocz. XX w. Fot. Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona

Pierwsze plany modernizacji ulicy Karowej i budowy wiaduktu sięgają końca XIX wieku. Ostateczny projekt konstrukcyjny, wykonany przez inżyniera Karola Sommera na zlecenie firmy Arnolda Bronikowskiego, powstał w 1902 roku. Prace budowlane rozpoczęły się wiosną 1903 roku i zakończyły się rok później. Mimo rozważanych propozycji wykończenia wiaduktu kamienną okładziną, która miała nadać konstrukcji monumentalny charakter, ostatecznie postawiono na tynk. W 1905 roku wiadukt został oddany do użytku, a jego patronem został dr Stanisław Markiewicz, lekarz i inicjator pierwszych w Polsce kolonii dla dzieci.

Wiadukt Stanisława Markiewicza w w 1934 i obecnie. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i Szczebrzeszynski, Public domain, via Wikimedia Commons

Budowla szczęśliwie uniknęła poważnych uszkodzeń podczas II wojny światowej. W 1965 roku wiadukt został wpisany do rejestru zabytków, co zabezpieczyło go przed zniszczeniem i umożliwiło przeprowadzenie niezbędnych renowacji. W latach 2006–2007 przeszedł gruntowny remont, podczas którego przywrócono kamienny bruk oraz odtworzono oryginalne latarnie, pierwotnie gazowe, dziś elektryczne, według archiwalnych zdjęć. Dzięki tym pracom wiadukt odzyskał swój dawny blask. Pod wiaduktem znajduje się dziś galeria, a nad nim wznosi się wczesnomodernistyczny budynek Polskiego Towarzystwa Higienicznego, zaprojektowany przez Jana Heuricha. Wiadukt jest także miejscem, gdzie tradycyjnie odbywają się odcinki specjalne rajdów samochodowych, takich jak Rajd Barbórki.

Architektura wiaduktu to dzieło wielu wybitnych inżynierów i artystów. Koncepcję strukturalną stworzyli inżynierowie Kajetan Mościcki i Kazimierz Dankowski, natomiast ostateczną wersję konstrukcji opracował Karol Sommer. Za eklektyczną oprawę architektoniczną odpowiada Stefan Szyller, który w swojej pracy inspirował się renesansem i barokiem. Rzeźby autorstwa Jana Woydygi, które zdobią wiadukt, stanowią dodatkowy element artystyczny. Wśród nich wyróżnia się Syrena oraz alegoryczne postacie symbolizujące Warszawę jako miasto sztuki, nauki, handlu i przemysłu oraz Wisłę, co dodaje konstrukcji głębi symbolicznej i estetycznej.

Źródło: varsavianista.pl, srodmiescie.um.warszawa.pl

Czytaj też: Miasto | Architektura w Polsce | Metamorfoza | Zabytek | Warszawa