Projekt Stolicy Świata Germanii, znany również jako Welthauptstadt Germania, był jednym z najbardziej ambitnych przedsięwzięć architektonicznych III Rzeszy. Adolf Hitler i jego główny architekt Albert Speer planowali przekształcenie Berlina w potężną metropolię o monumentalnej architekturze, inspirowanej zarówno starożytnym Rzymem, jak i stylem neoklasycystycznym oraz narodowego socjalizmu. W centrum tego projektu miała znajdować się Wielka Hala, mająca stać się sercem politycznym i ideologicznym nowego imperium. Germania miała imponować rozmachem i przytłaczać skalą, podkreślając dominację Niemiec w nowym porządku świata. Speer w swoich wspomnieniach przyznał, że Hitler marzył o tym, aby Berlin stał się największym miastem na świecie, przewyższając Londyn, Paryż i Nowy Jork.
Historia i koncepcja Wielkiej Hali
Wielka Hala (die Große Halle), znana także jako Hala Ludowa (die Halle des Volkes), była kluczowym elementem planów przebudowy Berlina w ramach projektu Germania. Monumentalny gmach miał stanąć na północnym krańcu głównej osi miasta, w rejonie zakola Sprewy. Planowano, że Hala Ludowa będzie miejscem corocznych zjazdów NSDAP, wielkich parad i oficjalnych ceremonii państwowych. Pierwsze szkice tego obiektu Adolf Hitler stworzył już w 1925 roku, jednak dopiero po 1937 roku, gdy Albert Speer został mianowany Generalnym Inspektorem Budowlanym dla stolicy Rzeszy, projekt nabrał realnych kształtów. Hitler inspirował się m.in. rzymskim Panteonem, jednak w znacznie powiększonej skali, co miało symbolizować potęgę i wieczność III Rzeszy.
Wielka Hala – koszt i planowana realizacja
Koszt budowy Wielkiej Hali oszacowano na około miliard reichsmarek, a jej finansowanie miało pochodzić głównie z wpływów turystycznych. Według planów Speera, rozmach całego przedsięwzięcia miał przyciągać miliony turystów rocznie, generując ogromne dochody dla Rzeszy. Zakończenie budowy planowano w 1950 roku. Aby zrealizować ten projekt, konieczne było wyburzenie znacznej części istniejącej zabudowy Berlina, w tym dzielnicy Alsenviertel. Prace przygotowawcze, takie jak przekierowanie koryta Sprewy, rozpoczęto już w latach 1939–1941.
Model hali z 1939 roku. Fot. Bundesarchiv / CC-BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Architektura i konstrukcja die Große Halle w Berlinie
Wielka Hala miała być największym tego typu obiektem na świecie. Jej podstawa to 315 na 315 metrów przy wysokości 74 metrów. Na niej zaplanowano potężną kopułę o średnicy 250 metrów, której zwieńczenie osiągałoby 320 metrów nad ziemią. Hitler chciał, aby kopuła była tak ogromna, że jej wnętrze miało wywoływać uczucie małości i podziwu u każdego, kto wejdzie do środka. Cała budowla miała być siedemnastokrotnie większa od bazyliki św. Piotra w Rzymie. W jej wnętrzu przewidywano miejsce dla 150 000–180 000 osób, a w głównej przestrzeni zaprojektowano ogromne kolumny, złocone mozaiki i hasła wychwalające III Rzeszę. Główne wejście do obiektu miało być flankowane przez ogromne rzeźby: Atlas dźwigający świat oraz Tellus podtrzymująca niebo, stworzone przez Arno Brekera. Planowano, że na kopule zostanie umieszczony orzeł trzymający swastykę, który miał mierzyć 24 metry wysokości i ważyć kilka ton.
Wielka Hala i jej otoczenie
Na południe od hali planowano rozległy plac, otoczony budynkami administracyjnymi, który miał nosić nazwę Adolfa Hitlera. Na północny zachód, za budynkiem i po północnej stronie Sprewy, przewidziano ogromny zbiornik wodny o wymiarach 1200 na 400 metrów. Na jego powierzchni miała odbijać się monumentalna kopuła Wielkiej Hali i symboliczny orzeł. Planowano, aby rozmiar basenu był aż piętnastokrotnie większy niż ten przy Pomniku Lincolna w Waszyngtonie. Układ kopuły, zbiornika wodnego i osi wschód-zachód wyraźnie nawiązywał do Kapitolu, jednak jego skala została rozdmuchana do karykaturalnych rozmiarów. W projekcie Germanii znajdował się także olbrzymi Łuk Triumfalny, znacząco przewyższający swym rozmiarem paryski odpowiednik.
Wykorzystanie pracy przymusowej
Do realizacji tak ogromnego przedsięwzięcia planowano szerokie wykorzystanie pracy przymusowej. Już od 1939 roku Generalna Inspekcja Budowlana (GBI) wykorzystywała zagranicznych robotników przymusowych oraz jeńców wojennych. Dla potrzeb budowy powstało wiele obozów pracy wokół Berlina, w tym jedno z większych przy ulicy Staakener Feldstraße. W 1939 roku w zachodniej części Spandau rozpoczęto budowę osiedla dla 8 tys. robotników, jednak projekt ten przerwano w 1942 roku. Speer osobiście nadzorował te prace, co później stanowiło jeden z kluczowych elementów jego procesu w Norymberdze.
Problemy konstrukcyjne i fiasko projektu
Speer w ramach przygotowań do budowy zlecił przeprowadzenie testów stabilności gruntu, które wykazały, że gleba Berlina nie jest w stanie utrzymać tak potężnej konstrukcji bez dodatkowych prac stabilizacyjnych. Aby przeprowadzić testy stworzono specjalny ciężki betonowy blok (Schwerbelastungskörper), który miał symulować nacisk Wielkiej Hali na grunt. Okazało się, że budynek osiadałby na gruncie, co stawiało pod znakiem zapytania możliwość jego realizacji. Ponadto Speer obawiał się, że skraplająca się para wodna z oddechów tysięcy ludzi mogłaby powodować deszcz wewnątrz budynku. Podobny problem miał już wcześniej miejsce w hali Zeppelinfeld w Norymberdze, co stanowiło przestrogę dla architektów.
Wielka Hala w Berlinie dziś
Hitler twierdził, że budynek przetrwa 10 tys. lat, jednak jego szalone ambicje brutalnie zderzyły się z rzeczywistością. Projekt Wielkiej Hali nigdy nie doczekał się realizacji. Po zakończeniu II wojny światowej plany Germanii zostały porzucone, a tereny, na których miała stanąć hala, zajmuje dziś kompleks budynków rządowych i Spreebogenpark. Jedyną pozostałością po planach budowy jest wspomniany Schwerbelastungskörper, który do dziś istnieje jako świadectwo gigantomańskich ambicji III Rzeszy i stanowi atrakcję turystyczną Berlina.
Źródło: veikkos-archiv.com, visitberlin.de
Czytaj też: Architektura | Miasto | Historia | Berlin | Niemcy | Ciekawostki
