Wielka przebudowa Paryża według planu barona Georges-Eugène’a Haussmanna była jedną z najbardziej znaczących i kontrowersyjnych reform urbanistycznych w XIX-wiecznej Europie. Przemiana miasta z ciasnej, średniowiecznej metropolii w nowoczesne Miasto Świateł zmieniła nie tylko jego wygląd, ale i strukturę społeczną, gospodarczą i kulturową.
Przed reformą Haussmanna, Paryż był miastem gęsto zaludnionym, niebezpiecznym i chaotycznym. Wąskie, ciemne i kręte uliczki tworzyły labirynty, które były nie tylko trudne do poruszania się, ale także sprzyjały rozprzestrzenianiu się chorób i ubóstwa. Przeludnione dzielnice robotnicze, brak systemu kanalizacyjnego i niedostateczne zaopatrzenie w wodę były źródłem epidemii tyfusu i cholery.
Paryż w 1828 roku. Źródło: C. V. Monin HUGO, Jean Abel – Count, No restrictions, via Wikimedia Commons
W 1853 roku Napoleon III powierzył Georges-Eugène’owi Haussmannowi zadanie radykalnego przekształcenia Paryża. Przebudowa miasta trwała ponad dwie dekady i miała na celu modernizację infrastruktury, przebudowę urbanistyczną, poprawę mobilności oraz podniesienie estetyki stolicy Francji. Haussmann skoncentrował się na budowie nowoczesnego systemu kanalizacyjnego, akweduktów i zbiorników wodnych, co przyczyniło się do poprawy warunków sanitarnych oraz jakości życia mieszkańców. Wyburzono tysiące budynków, aby stworzyć miejsce na szerokie bulwary, przestronne place i monumentalne obiekty.
Wyspa de la Cité w 1771 r. i obecnie. W ramach przebudowy usunięto wiele historycznych obiektów. Fot. Bibliotheque Nationale de France, Public domain, via Wikimedia Commons i Starus, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Nowe aleje ułatwiały przemieszczanie się zarówno ludzi, jak i towarów, a także miały strategiczne znaczenie dla wojska, umożliwiając skuteczniejsze tłumienie ewentualnych zamieszek. Jednocześnie Paryż zyskał spójny i elegancki wygląd dzięki jednolitym fasadom kamienic, nowym zielonym parkom, takim jak Lasek Buloński, oraz reprezentacyjnym placom. W ramach totalnej przebudowy powstały także nowe kościoły, mosty, dworce, szpitale czy teatry.
Przekształcenia dokonane przez Haussmanna miały znaczące skutki. Paryż stał się jednym z najlepiej zaprojektowanych i najczystszych miast w Europie, a szerokie bulwary, przestrzenie zielone i harmonijna architektura nadawały mu unikalnego charakteru. Poprawiło się zdrowie publiczne, a epidemie, które wcześniej nawiedzały miasto, stały się rzadsze dzięki nowoczesnej infrastrukturze sanitarnej. Mieszkańcy zyskali także dostęp do nowych przestrzeni publicznych, które sprzyjały integracji społecznej.
Jednak reformy Haussmanna budziły także kontrowersje. Wielu krytykowało wyburzenie średniowiecznych dzielnic, co wiązało się z nieodwracalnymi stratami dla dziedzictwa kulturowego miasta. Przebudowa przyczyniła się również do segregacji społecznej, wypierając uboższych mieszkańców na obrzeża Paryża, podczas gdy centralne dzielnice stały się przestrzenią dla klasy wyższej. Ponadto szerokie bulwary postrzegano jako narzędzie kontroli społecznej, ułatwiające szybkie przemieszczanie się wojsk.
Haussmann, korzystając z pełnego poparcia Napoleona III, prowadził swoje projekty bez ograniczeń finansowych, wydając rocznie od 50 do 80 milionów franków. Koszty realizacji prac tylko częściowo zwracały się poprzez sprzedaż gruntów nowym właścicielom, co jednocześnie doprowadziło do spekulacji na szeroką skalę.
Od 1860 roku sytuacja zaczęła się komplikować. Paryżanie, znużeni długotrwałymi pracami budowlanymi oraz brakiem możliwości wpływu na decyzje, coraz rzadziej wspierali inwestycje prywatnymi środkami. Ich niezadowolenie rosło, co dodatkowo osłabiało społeczne poparcie dla kontrowersyjnej przebudowy miasta.
Kiedy w 1870 roku zamknięto budżet prac, okazało się, że projekt zakończył się deficytem wynoszącym półtora miliarda franków. Ten ogromny dług wywołał falę ostrej krytyki, z której jednym z najgłośniejszych głosów był Jules Ferry, autor pamfletu Fantastyczne sumy Haussmanna. Ostatecznie, tuż przed upadkiem II Cesarstwa, Haussmann został pozbawiony stanowiska, co symbolicznie zamknęło epokę jego rządów w Paryżu.
Dziś Paryż nie byłby tym samym miastem bez wizji Haussmanna. Jego szerokie bulwary, eleganckie kamienice, przestronne place i innowacyjne rozwiązania infrastrukturalne nadały miastu charakterystyczny wygląd i funkcjonalność, które inspirują urbanistów na całym świecie. Pomimo wielu kontrowersji, Haussmann pozostaje symbolem nowoczesnego podejścia do planowania miast.
Obecnie władze Paryża starają się korygować pewne aspekty jego wizji, takie jak dominacja ruchu samochodowego, promując przestrzenie przyjazne pieszym.
Źródło: theguardian.com, re-thinkingthefuture.com
Czytaj też: Place, Skwery, Parki | Urbanistyka | Miasto | Metamorfoza | Paryż | whiteMAD na Instagramie
