Willa Decjusza, jeden z najpiękniejszych renesansowych pałaców w Polsce, znajduje się w krakowskiej dzielnicy Wola Justowska, przy ul. 28 Lipca 1943 17a, w malowniczym Parku Decjusza. Zabytek ten, mimo licznych przekształceń i przebudów na przestrzeni wieków, zachował swój niepowtarzalny charakter i historyczną wartość.
Początki willi Decjusza sięgają lat 1530–1540, kiedy to węgier Just Ludwik Decjusz, wpływowy finansista i dyplomata, zlecił budowę dworu na Woli Justowskiej. Budynek, nakryty wysokim dachem, posiadał nieregularnie rozmieszczone okna i niewielką loggię widokową. W przeszłości istniały spekulacje, że za projekt odpowiadają znani architekci renesansu, jak Giovanni Cini ze Sieny czy Bernardinus de Gianottis, jednak najnowsze badania wykluczyły ich udział. W 1590 roku willę nabył Sebastian Lubomirski, a jego syn, Stanisław Lubomirski, wojewoda krakowski, dokonał jej rozbudowy po 1620 roku. Projekt, przypisywany Maciejowi Trapoli, obejmował dodanie jednego piętra, dwóch barokowych wież, loggii widokowej oraz cebulastych hełmów na wieżach. W tym okresie powstała także oficyna, znana dziś jako Dom Łaskiego.
Willa w XIX w. Fot. „Rocznik Krakowski”, 1904, p. 17. mbc.malopolska.pl
Od początku XVIII wieku willa przechodziła przez ręce różnych właścicieli, w tym Sanguszków, Andrzeja Morzkowskiego oraz rodziny Wielowiejskich. Znaczące zmiany nastąpiły w XIX wieku, kiedy to Ledóchowscy, ówcześni właściciele, usunęli barokowe cebulaste hełmy i manierystyczne bastiony. Po 1844 roku Henrietta Kuczkowska z rodu Ankwiczów dokonała kolejnej przebudowy, dodając reprezentacyjne schody wejściowe, balkony oraz attykę wieńczącą budynek. Willa nabrała bardziej klasycystycznego charakteru. W 1876 roku rezydencja przeszła na własność księżnej Marceliny Czartoryskiej, która była uczennicą Fryderyka Chopina i organizowała w willi liczne koncerty. W 1882 roku, po pożarze, willa została odrestaurowana przez architekta Tadeusza Stryjeńskiego.
Podczas I wojny światowej budynek pełnił funkcję koszar wojskowych, a w czasie II wojny światowej mieściła się tam siedziba niemieckiej policji. Po wojnie willa Decjusza była wykorzystywana m.in. jako Centralny Ośrodek Szkolenia Spółdzielczości Pracy, internat, a także oddział gruźliczy Szpitala im. dr. Anki. W latach 70. XX wieku pałac popadł w ruinę, a jego przyszłość stanęła pod znakiem zapytania. Dopiero w 1996 roku, po gruntownej renowacji, budynek odzyskał dawną świetność. Obecnie willa Decjusza jest siedzibą Stowarzyszenia Willa Decjusza i pełni funkcję centrum kulturalno-konferencyjnego, organizując liczne wydarzenia artystyczne i naukowe. Mieści się tam także sala ślubów.
Willa Decjusza, będąca częścią Szlaku Renesansu w Małopolsce, jest jednym z najważniejszych zabytków Krakowa. Dzięki staraniom wielu osób i instytucji, udało się uratować ten wyjątkowy obiekt, który dziś łączy w sobie elementy historyczne z nowoczesnymi funkcjami kulturalnymi, promując dziedzictwo renesansu i polskiej kultury.
Źródło: willadecjusza.pl, villa.org.pl
Czytaj też: Architektura | Renowacja | Miasto | Kraków | Architektura w Polsce | Wille i rezydencje
