Wzgórze Świętego Wojciecha w Poznaniu to niezwykle ważne miejsce na historycznej mapie miasta. W cieniu dwóch stojących tam kościołów w latach 80. wybudowano bardzo wymowny i dynamiczny w swojej formie pomnik. Budowla upamiętnia żołnierzy Armii „Poznań”, którzy podczas II wojny światowej bohatersko walczyli z niemieckim okupantem.
Pomysł na pomnik Armii „Poznań”
Idea wzniesienia pomnika ku czci Armii „Poznań” pojawiła się już po 1945 roku, jednak dopiero w latach 70. temat nabrał realnych kształtów. W 1976 roku Związek Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD) zwrócił się do rzeźbiarki Anny Rodzińskiej z prośbą o przygotowanie projektu. Pierwsza makieta była gotowa jeszcze tego samego roku. Ambitne plany zakładały nawet odsłonięcie monumentu 1 września 1979 roku, czyli w 40. rocznicę wybuchu wojny. Projekt Rodzińskiej uzyskał akceptację władz i kombatantów, ale w marcu 1978 roku niespodziewanie ogłoszono konkurs na inną koncepcję. Artystka, we współpracy z rzeźbiarzem Julianem Bossem-Gosławskim i architektem Józefem Iwiańskim, zdecydowała się przygotować nową propozycję pod hasłem „Barykada”.
Wyboista droga do realizacji
Pomimo pozytywnego odbioru władz i społeczeństwa, ten projekt także musiał zmierzyć się z wieloma przeszkodami, takimi jak zmiana lokalizacji budowli, zarzuty dotyczące symboliki (rzekomo zbytniego podkreślenia niemieckiej potęgi), czy konieczność jego przemodelowania. Finalnie, dzięki zaangażowaniu środowisk artystycznych i kombatanckich, przy poparciu ze strony Związku Polskich Artystów Plastyków, projekt udało się uratować. W celu jego realizacji 27 marca 1981 roku powołano Obywatelski Społeczny Komitet Budowy Pomnika Armii „Poznań”. Symboliczny akt erekcyjny został wmurowany w podnóża Wzgórza Świętego Wojciecha 1 września 1981 roku. Już rok później, w obecności przewodniczącego Rady Państwa Henryka Jabłońskiego i przedstawicieli polskiej armii, odbyła się uroczystość odsłonięcia miejsca pamięci.
Forma, która przemawia
Pomnik robi duże wrażenie swoją potężną i pełną symboliki formą. Pięć smukłych brył skierowanych ku górze ma przywodzić na myśl polskie bagnety. Opierają się one o cztery masywne, pochylone słupy, będące metaforą militarnej potęgi III Rzeszy. To zestawienie przedstawia opowieść o heroicznej, choć nierównej walce z zachodnim najeźdźcą. Wyłożone kamieniem ściany monumentu zdobią nazwy miejsc bitew, w których uczestniczyła Armia „Poznań”, nazwy jej jednostek, a także nazwiska poległych oficerów i żołnierzy. Reprezentują oni wszystkich tych, którzy oddali życie w obronie ojczyzny. W środkowej części pomnika znajduje się kamienny krzyż Virtuti Militari, obok którego umieszczono łuskę po pocisku artyleryjskim wypełnioną ziemią zebraną z bitewnych pól. Całość kompozycji dopełnia cytat z książki generała Tadeusza Kutrzeby „Bitwa nad Bzurą”:
Starali się wykonać niewykonalny w 1939 roku obowiązek – obronę Polski.
Pomnik Armii „Poznań” to dzieło wielu rąk
Realizacja budowli była dziełem wspólnych wysiłków poznańskich zakładów i artystów. Stalowe elementy wykonały zakłady „Mostostal” i HCP, a za prace kamieniarskie odpowiadało przedsiębiorstwo „Kambud”. Część rzeźbiarską zrealizowali Marian Banasiewicz i Jerzy Nowakowski. Mimo wycofania się z projektu Juliana Bossa-Gosławskiego (co wiązało się z utratą praw autorskich), jego wkład w pierwotną koncepcję pozostaje nieoceniony. Dziś pomnik Armii „Poznań” stanowi wyjątkowe dzieło artystyczne i architektoniczne. Jego forma i idące za nią przesłanie stwarza ujmującą przestrzeń pamięci o tych, którzy walczyli o wolność naszego kraju. Obiekt przyciąga wielu mieszkańców Poznania oraz przyjezdnych, wznosząc się ku niebu i opowiadając o heroizmie żołnierzy sprzed niemal 80 lat. Niestety, pomnik bywa też celem ataków wandali, dlatego musi być regularnie czyszczony z bazgrołów.
Źródło: poznan.pl, poznan.fandom.com
Czytaj też: Architektura w Polsce | Poznań | Historia | Modernizm | Miasto | Ciekawostki
