Dwór w Koszutach to jeden z najpiękniejszych skarbów polskiej architektury szlacheckiej z XVIII wieku. Zabytek, zlokalizowany 30 km od Poznania, stanowi doskonały przykład późnobarokowego stylu alkierzowego, który łączy cechy obronnych siedzib rycerskich z elegancją ziemiańskiego dworu. Obecnie w jego murach mieści się Muzeum Ziemi Średzkiej „Dwór w Koszutach”, które zaprasza odwiedzających do poznania historii i kultury polskiego ziemiaństwa. W 2017 roku dwór został wpisany na listę Pomników Historii.
Historia Koszut sięga średniowiecza, kiedy to ziemie te należały do rodu Leszczyców, późniejszych Koszutskich herbu Leszczyc. W XVII i XVIII wieku posiadłość przechodziła przez ręce różnych rodzin szlacheckich. W połowie XVIII wieku majątek trafił w ręce Józefa Zabłockiego, starosty trzebisławskiego, który wzniósł obecny dwór na miejscu starszej zabudowy.
Dwór w 1912 roku. Fot. Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona
Dwór pozostawał w rękach rodziny Zabłockich do połowy XIX wieku, kiedy to Augustyn Zabłocki sprzedał go Napoleonowi Rekowskiemu. Budynek przeszedł wyjątkowo trudny okres od 1941 roku, kiedy jego ostatni właściciele, Kazimierz Rekowski i Gabriela z Małachowskich, zostali zmuszeni do opuszczenia majątku. Przez blisko dwie dekady dwór stopniowo niszczał, najpierw na skutek rabunkowej eksploatacji przez niemieckiego okupanta, a następnie po 1945 roku, gdy przeszedł na własność Skarbu Państwa. Brak należytej opieki oraz niewłaściwe użytkowanie doprowadziły do degradacji zarówno samego budynku, jak i otaczającego go parku.
Poprawa sytuacji nastąpiła dopiero w latach 60. XX wieku. Dwór został gruntownie wyremontowany i przez pewien czas pełnił funkcję szkoły podstawowej. W 1966 roku obiekt został przekazany Muzeum Ziemi Średzkiej, które funkcjonuje tam do dziś. Od tego momentu podjęto szeroko zakrojone prace konserwatorskie, zarówno w samym budynku, jak i w otaczającym go parku, przywracając dawnej siedzibie szlacheckiej jej pierwotny urok.
Elewacja frontowa budynku na pocz. XX w. i w 2008 roku. Źródło: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa i Jan Koprowski, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Dwór w Koszutach został wzniesiony około 1760 roku na planie prostokąta z charakterystycznymi narożnymi alkierzami. Te niewielkie wieżyczki, zwieńczone czterospadowymi dachami w formie baniastych hełmów, nawiązują do obronnych tradycji polskich siedzib szlacheckich. Bryła budynku jest parterowa, z użytkowym poddaszem, pokrytym wysokim łamanym dachem krytym gontem. Mury rezydencji wykonano w konstrukcji szkieletowej, wypełnianej gliną i cegłą.
Frontowa elewacja dworu zdobiona jest drewnianym gankiem i trójosiową wystawką z falistym szczytem, co nadaje budynkowi romantyczny i malowniczy charakter. Od strony tylnej znajduje się półkolisty ryzalit. Wnętrze dworu ma układ dwutraktowy, z centralnie umieszczoną sienią i przestronnym salonem. Kuchnia, pierwotnie usytuowana w tylnym trakcie, oraz liczne pokoje mieszkalne podkreślają funkcjonalność tej szlacheckiej siedziby.
Początkowo teren wokół dworu był regularnym założeniem ogrodowym. Z czasem jednak przekształcono go w malowniczy park krajobrazowy w stylu angielskim, który dziś dodaje uroku całej posiadłości. Choć oficyny i pierwotny dziedziniec honorowy w większości nie przetrwały do obecnych czasów, dwór zachował swoją autentyczną bryłę i układ wnętrz.
Tylna elewacja dworu w 1911 roku i obecnie. Źródło: „Wieś ilustrowana”, 7/1911 i Poznawanie przez Zwiedzanie
Współcześnie dwór w Koszutach pełni rolę muzeum, którego stała ekspozycja skupia się na życiu w polskim dworze ziemiańskim na przełomie XIX i XX wieku. W siedmiu salach odtworzono atmosferę i wygląd dawnej rezydencji, wykorzystując historyczne meble, tkaniny, obrazy i elementy rzemiosła artystycznego. Przemyślane ustawienie eksponatów pozwala odwiedzającym poczuć, jakby dawni mieszkańcy wciąż byli tutaj obecni.
Dwór w Koszutach to nie tylko zabytek architektury, ale również nośnik pamięci historycznej i kulturowej. Zachowany w niemal niezmienionej formie od XVIII wieku, stanowi rzadki przykład szlacheckiej siedziby, która przetrwała wojnę i zmienne losy historii. Dzięki staraniom lokalnych władz i pasjonatów, obiekt jest dziś jednym z najważniejszych punktów na historycznej mapie Wielkopolski, stanowiąc żywą lekcję o tradycjach polskiego ziemiaństwa.
Źródło: Poznawanie przez Zwiedzanie, koszuty.pl, regionwielkopolska.pl
Zdjęcia dzięki uprzejmości Poznawanie przez Zwiedzanie.
Czytaj też: Architektura w Polsce | Renowacja | Zabytek | Historia | whiteMAD na Instagramie
