Zamek w Poznaniu ze szklanym zwieńczeniem wieży

Zamek Cesarski w Poznaniu, będący jednym z najważniejszych zabytków miasta, przez lata przechodził różne zmiany, a jego architektura była dostosowywana do potrzeb kolejnych epok. Jednym z najbardziej widocznych braków w obecnej strukturze gmachu jest nieistniejące już zwieńczenie wieży zegarowej, które zostało rozebrane po II wojnie światowej. W związku z niedawną przebudową dziedzińca przed Zamkiem i postawienia tam nowego pawilonu, nazywanego niekiedy CPN-em, pojawiło się pytanie: czy nie lepiej byłoby odbudować wyraźnie brakujący element wieńczący dawniej zabytkową bryłę? W tym celu powstał projekt w ramach Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego, w którym zaproponowano odbudowę wieży. Twórca internetowy Poznaniator poszedł o krok dalej i stworzył luźną wizualizację zrekonstruowanego fragmentu, inspirowaną nowoczesnymi rozwiązaniami, jakie zastosowano m.in. przy modernizacji Reichstagu w Berlinie.

Zamek w Poznaniu i jego losy

Zamek Cesarski w Poznaniu ukończono w 1910 roku. Okazały, neoromański gmach powstał dla Wilhelma II – ostatniego króla Prus i cesarza Niemiec, przedstawiciela dynastii Hohenzollernów. Po inwazji III Rzeszy na Polskę obiekt poddano przebudowie w duchu narodowego socjalizmu, a docelowo miał stać się siedzibą Adolfa Hitlera. Podczas walk o miasto w 1945 roku budynek został poważnie uszkodzony. Zwieńczenie wieży, choć częściowo zachowane, rozebrano w kolejnych latach. Zdaniem powojennych władz konstrukcja miała być symbolem niemieckiej dominacji nad Poznaniem – kolebką polskiej historii i kultury. W wyniku tej decyzji od kilkudziesięciu lat Zamek Cesarski w miejscu dawnej, eleganckiej wieży posiada przysadzisty kikut. Od 1989 roku pojawiało się wiele propozycji odbudowy utraconego fragmentu, jednak nigdy nie było to priorytetem dla władz miasta. Pomysł odbudowy wieży cieszy się dużym zainteresowaniem wśród mieszkańców, ale napotyka na opór ze strony urzędników i instytucji zarządzających Zamkiem.

Ulica Święty Marcin w 1915 roku. Fot. Deutsche Fotothek

Zamek w Poznaniu

Historia Reichstagu i szklanej kopuły

Niemiecki Reichstag, podobnie jak Zamek Cesarski w Poznaniu, przeszedł burzliwą historię, której kulminacją były zniszczenia w czasie II wojny światowej. Po rozpadzie Niemiec budynek przestał pełnić swoją dotychczasową funkcję, a jego odbudowę zakończono dopiero w latach 70. Po zjednoczeniu kraju Bundestag podjął decyzję o modernizacji gmachu. W latach 1995-1999 przeprowadzono kompleksową przebudowę według projektu brytyjskiego architekta Normana Fostera. Postanowiono wówczas nadać mu nową, symboliczną formę – oryginalną kopułę zastąpiono nowoczesną, szklaną konstrukcją, pozwalającą odwiedzającym podziwiać miasto z góry, a także dosłownie patrzeć na ręce polityków pracujących w sali plenarnej. Był to przemyślany zabieg architektoniczny, mający na celu podkreślenie przejrzystości demokracji i wyciągnięcie wniosków z historii Niemiec.

Poznański Budżet Obywatelski: projekt mieszkańców

Z inicjatywy mieszkańców powstał niedawno projekt w ramach Poznańskiego Budżetu Obywatelskiego, w którym zaproponowano przeprowadzenie konsultacji społecznych oraz konkursu architektonicznego na odbudowę wieży. Wskazano na potencjalne funkcje nowej konstrukcji, takie jak taras widokowy, przestrzeń wystawiennicza czy restauracja. Pomysł zdobył poparcie społeczne, jednak urzędnicy miejscy oraz Centrum Kultury Zamek nie rekomendują jego realizacji w najbliższej przyszłości. Urzędnicy miejscy argumentują, że odbudowa wieży nie jest obecnie możliwa ze względu na ograniczone środki finansowe i inne priorytety budżetowe. Podkreślają, że organizowanie konkursu architektonicznego i konsultacji w sytuacji, gdy brak jest gwarancji na realizację projektu, byłoby niegospodarne. Centrum Kultury Zamek również nie widzi możliwości natychmiastowej realizacji tego przedsięwzięcia. Instytucja zaznacza, że skupiła się obecnie na innych inwestycjach, takich jak rewitalizacja dziedzińca różanego i renowacja zabytkowych elewacji. Jednocześnie instytucja zaznacza, że gdyby w przyszłości pojawiły się odpowiednie fundusze, konieczne byłoby przeprowadzenie międzynarodowego konkursu architektonicznego.

Zamek Cesarski w 1916 roku i propozycja wieży. Źródło: Deutsche Fotothek i Stary Poznań Then and Now/Poznaniator

Szklana kopuła na wieży Zamku Cesarskiego?

Twórca internetowy Poznaniator uważa, że w podobnym do Reichstagu duchu można by było podejść do odbudowy wieży Zamku Cesarskiego. Jego zdaniem brakujące zwieńczenie nie musi być wierną rekonstrukcją w pierwotnej formie i z tych samych materiałów, ale można zaprojektować nowoczesną strukturę, która nie tylko odwoływałaby się do historycznej sylwetki Zamku, ale jednocześnie stałaby się nową atrakcją turystyczną. Propozycja zakłada stworzenie przeszklonego zwieńczenia, które pełniłoby funkcję punktu widokowego. Z jego szczytu można by podziwiać panoramę miasta i jego okolic w promieniu kilkunastu kilometrów, a sama wieża stałaby się jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli Poznania. Pomysł odbudowy wieży w nowoczesnej formie mógłby przyczynić się do ożywienia centrum miasta. Wprowadzenie takiej atrakcji przyciągnęłoby turystów nie tylko z Wielkopolski, ale i z całej Polski. Kolejki zwiedzających, podobnie jak w berlińskim Reichstagu, mogłyby ciągnąć się przez wiele metrów, co wpłynęłoby na wzrost zainteresowania innymi instytucjami kulturalnymi znajdującymi się w Zamku i jego okolicy. Może to być również szansa na wzrost frekwencji na wystawach i wydarzeniach organizowanych w budynku.

Zamek w Poznaniu: odbudowa z wizją przyszłości

Kluczowym pytaniem pozostaje, czy miasto w ogóle zdecyduje się kiedyś na odbudowę brakującego fragmentu wieży. Należy wspomnieć, że Zamek po 1945 roku utracił nie tylko ten element, ale i kilka innych, m.in. szczyt od strony al. Niepodległości. Projekt wymaga szerszej debaty i wsparcia zarówno władz Poznania, jak i finansowego. W przestrzeni publicznej wciąż pojawiają się głosy niechęci do rekonstrukcji, argumentowane dawną symboliką i dominacją Niemiec, co w dzisiejszych czasach jest zupełnym absurdem. Odbudowa wieży byłaby niewątpliwie dużą szansą dla miasta, a do jego panoramy wróciłby ważny i cenny historycznie element architektury. Niestety, na ewentualną rekonstrukcję przyjdzie jeszcze długo poczekać. Obecnie miasto i Centrum Kultury Zamek nie podzielają tego entuzjazmu, wskazując na brak priorytetu dla inwestycji.

Źródło: Stary Poznań Then and Now, Poznaniator, Głos Wielkopolski