Aleja w Posejnelach ma status zabytku województwa podlaskiego. Na listę trafiła ze względu na wartości historyczne o znaczeniu lokalnym – ze względu na zasłużoną dla regionu rodzinę Szyryńskich. Aleja ma też wartości krajobrazowe i przyrodnicze – wyznacza przebieg drogi, jest czytelnym znakiem przemyślanej organizacji kompozycyjnej siedliska w Posejnelach służącym podkreśleniu osi widokowej gospodarstwa. Dwa szpalery drzew liściastych tworzą charakterystyczne dla minionych epok wnętrze krajobrazowe, a następnie płynnie przechodzą w kompleks leśny.
Aleja powstała w okresie międzywojennym i zasadzona była jako element założenia gospodarstwa rolnego rodziny Szyryńskich, która w sposób zapisała się w dziejach regionu. Gospodarstwo rodziny Szyryńskich w Posejnelach miało wpływ na okoliczną kulturą rolną. Właściciele byli zaangażowani w edukację i rozwój kulturalny regionu. Podczas wojny dawali schronienie walczącym o niepodległość, wykazując się patriotyzmem.
Ród Szyryńskich osiadł w rządowej wsi Posejnele po 1834 r. Aleja powstała wraz z reorganizacją siedliska rodziny, które miało miejsce po pożarze w 1928 r. Jej inicjatorem był Piotr Szyryński. W 1917 r. założył on we wsi Posejnele własnym kosztem Szkołę Polską, którą utrzymywał przez dwa lata „narażając się na wszelkie szykany i prześladowania ze strony okupantów, aż do roku 1919, w którym to roku po ustaleniu granicy polskiej została upaństwowiona”. W grudniu 1918 r. Piotr Szyryński został wybrany i zatwierdzony przez Zarząd Tymczasowy Rady Obywatelskiej Okręgu Suwalskiego wójtem gminy Berżniki. Tą funkcję pełnił również w latach 30. XX w. Z jego inicjatywy wybudowano szkoły w Berżnikach i Ogrodnikach. Był społecznikiem, propagatorem nowoczesnych metod upraw rolnych i przedsiębiorcą.
W 1931 r. Piotr Szyryński został odznaczony Krzyżem Niepodległości. Podczas okupacji założył komórkę Armii Krajowej i aktywnie w niej działał. Za jego sprawą konspiratorom udało się przerzucić na zachód wielu polskich lotników, radiooperatorów, którzy zasilili alianckie wojska. Jego żona Julia, nauczycielka, brała udział w tajnym nauczaniu 15 dzieci w Posejnelach. Piotr Szyryński został aresztowany przez Gestapo 15 maja 1944 r. i umieszczony w więzieniu w Suwałkach, skąd wraz z innymi działaczami ruchu oporu został przewieziony do Berżnik i publicznie stracony przed tamtejszą szkołą. Jego syn Piotr Szyryński junior (ur. 1925 r. – zm. 2016 r., syn Piotra i Julii) w czasach okupacji był przewodnikiem i łącznikiem granicznym z Litwą i Okręgiem Wileńskim AK, porucznikiem rezerwy Armii Krajowej.
Aleja przydrożna integralnie związana z siedliskiem rodziny Szyryńskich rośnie wzdłuż drogi dojazdowej do posesji nr 24 w Posejnelach, biegnącej od wsi Pomorze do wsi Posejnele. Od strony Posejneli (południowo – wschodniej) jest to początkowo szpaler drzew
po zachodniej stronie drogi, który następnie przechodzi w aleję. Aleja w Posejnelach powstała za czasów gospodarowania majątkiem przez Piotra Szyryńskiego seniora. Zasadzono ją wzdłuż nowo wytyczonej drogi prowadzącej do gospodarstwa rodziny Szyryńskich od południa. Jak wykazują fotografie archiwalne drzewa nie były sadzone w równych odstępach, a rytm nasadzeń pozostał do dziś dość nieregularny w wyniku dosadzania nowych okazów, tworzenia się odrośli lipowych i wzrostu samosiejek.
Aleja ma charakter naturalistyczny, ponieważ tworzące ją drzewa nie były formowane. Jak wynika z opinii dendrologicznej aleja składa się z ok. 40 drzew w większości 70 – 100 letnich. W jej skład wchodzą przede wszystkim lipy, ale też kasztanowce, dęby, klony zwyczajne i jawor. Jeden z dębów został oszacowany na ok. 120 lat, zaś pięć najstarszych lip na około 100 lat. Drzewa te tworzą “szkielet” alei, wypełniony młodszymi nasadzeniami: prawie trzydzieści z nich (głównie lipy) liczy od 50 do 70 lat. Wiek ponad dwudziestu drzew oszacowano na 20 – 40 lat – są to w dużym procencie odrośla lip.
Jak wynika z opracowania autorstwa Antoniego Dardzińskiego “nie wszystkie cieńsze i niższe drzewa poszczególnych gatunków muszą być młodsze”. W ich przypadku mogło nastąpić naturalne zjawisko zdominowania i zagłuszenia słabszych osobników przez silniejsze w czasie swojego wzrostu. Ze względu na różnorodność i wielość czynników, które wpływają na rozmiary drzew, nie można wykluczyć, że niektóre z okazów tworzących aleję mogą być starsze, ale ponieważ zostały zagłuszone przez sąsiadujące z nimi drzewa, nie osiągnęły właściwych rozmiarów. Na stan zachowania alei wpłynęły czynniki przyrodnicze, glebowe czy też genetyczne danego drzewa, ale też działanie człowieka, w tym nieprawidłowa pielęgnacja. Pomimo powyższych czynników aleja zachowała swoje wartości zabytkowe, a jej układ jest doskonale czytelny w krajobrazie regionu.
Przedmiotowa aleja przydrożna spełnia ustawową definicję zaprojektowanej zieleni jako elementu krajobrazu kulturowego – droga obsadzona drzewami stanowi przestrzeń historycznie ukształtowaną przez człowieka, zawierającą zarówno wytwory cywilizacyjne jak też elementy przyrodnicze. Aleja poza zaletami użytkowymi (wyznaczenie przebiegu drogi i jej osłona przed słońcem i śniegiem) odznacza się również walorami krajobrazowymi. Dwa szpalery drzew liściastych tworzą charakterystyczne dla minionych epok wnętrze krajobrazowe, służące podkreśleniu osi kompozycyjnej i widokowej gospodarstwa rolnego rodziny Szyryńskich, a następnie płynnie przechodzą w kompleks leśny z rezerwatem przyrody Pomorze. Ponadto, będąc historycznym świadectwem kształtowania przestrzeni doskonale wpisuje się w krajobraz doliny rzeki Marycha – czytamy w komunikacie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Białymstoku.
Przydrożna aleja w Posejnelach stanowi nieodłączny element krajobrazu historycznego, pełniąc funkcje reprezentacyjne i ideowo-symboliczne nierozerwalnie związane z jej miejscem w kompleksie rolno ogrodowym rodziny Szyryńskich. Zadrzewienia wyznaczają drogę w przestrzeni i utrwalają ją w krajobrazie kulturowym miejscowości.
źródło: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Białymstoku
Czytaj też: Zieleń | Białystok | Zabytek | Ciekawostki | Podróże | whiteMAD na Instagramie
