Zniszczenia wojenne Warszawy: zdjęcia lotnicze miasta kiedyś i dziś

·8 września 2021

Rok 1935, 1945 oraz współczesność – porównanie zdjęć lotniczych z tych okresów robi ogromne wrażenie. Warszawa, która została w przytłaczającej części zniszczona podczas II wojny światowej, przeżyła swoją śmierć i powstała z ruin. Choć wiele miejsc wygląda dziś zupełnie inaczej, piękne oraz wartościowe budowle zniknęły z jej mapy na zawsze, to powojenna odbudowa miasta jest przedsięwzięciem nieznanym dotąd w tak ogromnej skali. Zniszczenia wojenne Warszawy są doskonale widoczne na zdjęciach lotniczych miasta kiedyś i dziś.

Plac Grzybowski i okolice
W połowie XIX w. utworzono na placu targ zbożowy, działający do końca XIX wieku, jednak wcześniej, po roku 1815 plac obudowano kamienicami. Zarówno sam plac, jak i wychodzące z placu ulice prezentowały jednolitą, klasycystyczną zabudowę, zaś sam plac od 1830 roku nazywano Rynkiem Grzybowskim.

Wygląd placu nabrał nowego charakteru w drugiej połowie XIX w., gdy po roku 1861 zbudowano kościół Wszystkich Świętych. W związku z budową świątyni istniejące tam targowisko przeniesiono na plac Kercelego. W późniejszym okresie okolica placu zamieszkiwana była przez ludność żydowską i słynęła z licznych sklepików. W 1940 roku Plac Grzybowski znalazł się w obrębie warszawskiego getta.

Podczas ciężkich walk w powstaniu warszawskim w 1944 roku częściowo uszkodzono okoliczne kamienice oraz kościół; po upadku powstania Niemcy spalili wiele ocalałych budynków, w tym synagogę. Powojenne plany zakładały początkowo odbudowę placu w dawnym kształcie. Nie doszło jednak do tego. Próżna jest dziś jedyną ulicą na obszarze dawnego getta, która zachowała zabudowę po obu stronach. Częściowo ocalałą zabudowę ulicy Bagno wyburzono po roku 1962, wznosząc do roku 1967 bloki osiedla „Grzybów”. W latach 1966–1967 wzniesiono na placu późnomodernistyczny gmach Teatru Żydowskiego, według projektu Władysława Jotkiewicza, który zburzono w roku 2017. Na miejscu spalonej synagogi znajduje się obecnie 44-piętrowy apartamentowiec Cosmopolitan. W latach 2009–11 przeprowadzono przebudowę placu. Spośród okolic placu przetrwała do dziś zaledwie garstka przedwojennych budynków.

Rok 1935 i 1944.

Rok 1944 i 2020.

Rok 1935 i 2020.

Okolica Ronda Romana Dmowskiego
Okolica skrzyżowania ulicy Marszałkowskiej z Alejami Jerozolimskimi, obecnie Ronda Romana Dmowskiego została silnie zniszczona podczas II wojny światowej. Większość ruin rozebrano w celu poszerzenia ul. Marszałkowskiej oraz budowy wielkiego placu otaczającego PKiN. Rondo zostało oddane do użytku w roku 1970. Rotunda PKO widoczna na współczesnej fotografii stanęła w 2019 roku na miejscu swojej poprzedniczki, która była częścią Ściany Wschodniej wybudowanej w latach 1960–1969.
15 lutego 1979 roku budynek Rotundy został zniszczony w ok. 70% w wyniku wybuchu gazu, w którym zginęło 49 osób, a 110 zostało rannych. Do 1944 roku stała tam narożna kamienica Pinkusa Lothego.

Rok 1935 i 1944.

Rok 1944 i 2019.

Rok 1935 i 2019.

Kościół św. Augustyna i Muranów
Autorami projektu świątyni byli Edward Cichocki i Józef Huss. Do budowy przystąpiono w 1891. Konsekracja kościoła przez biskupa Ruszkiewicza miała miejsce w 1905. W 1903 erygowano przy kościele parafię.
W listopadzie 1940 kościół znalazł się na terenie warszawskiego getta. Z chwilą jego likwidacji, w kościele utworzono magazyn, w którym składowano mienie zrabowane Żydom, następnie kościół sprofanowano i przekształcono na stajnię. W czasie powstania warszawskiego na wieży kościelnej usytuowany był punkt obserwacyjny i gniazdo niemieckiej broni maszynowej. 5 sierpnia 1944 wieża została uszkodzona. Po powstaniu Niemcy podpalili dach świątyni, wskutek czego spłonęła sygnaturka, organy, wszystkie drzwi zewnętrzne oraz ucierpiały kamienne elementy elewacji. Ogień zajął także plebanię i dom parafialny.

Niemcy mieli w planie wysadzenie kościoła, czego jednak nie zrealizowali. Po wojnie był najwyższą i jedną z niewielu budowli pozostałych na terenie byłego getta. Jego uszkodzona bryła majaczyła pośród rozległego morza ruin… Już w 1947 ocalały kościół oddano do użytku wiernym, nadal prowadząc prace remontowe. Teren dziedzińca przykościelnego zmniejszono na rzecz powstających wokół nowych osiedli mieszkaniowych, lecz po latach zwrócono go parafii. Współczesny Muranów wzniesiono na gruzach dawnej zabudowy, dlatego teren bywa miejscami nierówny. Okolica ta była miejscem, gdzie zniszczenia wojenne Warszawy były największe.

Rok 1935 i 1944.

Rok 1944 i 2019.

Rok 1935 i 2019.

Mariensztat
Dawniej była to droga biegnąca od Krakowskiego Przedmieścia do przeprawy przez Wisłę, później zmieniła się w wąską ulicę prowadzącą wzdłuż terenów należących do klasztoru Bernardynów. Na początku XVII w. przy Mariensztacie wybudowano kościół i klasztor Bernardynek, zwanych Klaryskami. Poza tym stały tu w XVII w. domy drewniane, zburzone podczas najazdu szwedzkiego. Od połowy XVIII w. była to główna ulica jurydyki założonej przez Eustachego i Marię Potockich i od imienia założycielki nazwanej miastem Marii – Mariensztatem.

Klasztor i kościół Klarysek zamieniono później na konserwatorium muzyczne. W związku z budową wiaduktu w latach 1844-1846 zburzono część zabudowy dawnej jurydyki oraz dawny klasztor i kościół Bernardynek. W 1847 utworzono zaczątek placu na Mariensztacie. Ostatecznie plac ukształtował się ok. 1865, stając się głównym rynkiem targowym Powiśla. W 1903 plac Mariensztacki uporządkowano i wybudowano przy nim kilka wysokich kamienic. Zabudowa została zburzona w 1944, z wyjątkiem bernardyńskiego kościoła św. Anny. W latach 1948/1949 wybudowano przy Mariensztacie osiedle mieszkaniowe “Mariensztat”, nawiązujące swą architekturą do budownictwa XVIII-wiecznego.

Rok 1935 i 1944.

Rok 1944 i 2020.

Rok 1935 i 2020.

Okolice ulicy Smolnej

W połowie XVIII w. ulica biegła wśród ogrodów od Nowego Światu, dalej spadała w dół wąwozem i po załamaniu się dochodziła do Książęcej. Wylot Smolnej na Nowy Świat był zabudowany; obszerny budynek stał przy załamaniu Smolnej, a wzdłuż dolnej Smolnej stało kilka domów. Nazwa Smolnej pochodzi od nazwiska właścicieli gruntów Smółków lub Smółkowskich. Intensywna zabudowa Smolnej nastąpiła na początku XX w.: przed 1905 zbudowano okazały gmach szkoły – pierwsze prywatne gimnazjum męskie z polskim językiem nauczania, szereg domów należących do Branickich oraz inne budowle będące dziełami wybitnych warszawskich architektów. W 1915 gimnazjum przemianowano na Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego (szkoła mieści się tam do dziś). Smolną zamieszkiwali ludzie zamożni, artyści, aktorzy, przedstawiciele wolnych zawodów. Około 1930 nad dolną Smolną przerzucono wiadukt linii średnicowej.

W 1944 domy na Smolnej i w okolicy zostały spalone. Jednym z niewielu budynków, które przetrwały jest gmach Muzeum Narodowego oraz kamienice na Foksal (niedawno pieczołowicie odrestaurowane). W pierwszych latach po wojnie odbudowano gmach szkolny i część domów między Smolną i Al. Jerozolimskimi, na części tego terenu urządzono zieleniec. Zniszczenia wojenne Warszawy przyniosły zagładę pobliskim zabudowaniom, a ulica Smolna nigdy nie odzyskała swojego dawnego układu i charakteru.

Rok 1935 i 1944.