Dom Oficerski na warszawskich Filtrach – monumentalna architektura 20-lecia międzywojennego

Dom Oficerski na rogu al. Niepodległości i ul. Koszykowej to największy spośród budynków mieszkalnych wzniesionych przez Fundusz Kwaterunku Wojskowego w stolicy. Monumentalny gmach powstał w latach 30. w stylu funkcjonalnym. Przed wojną zamieszkiwali go lokatorzy na ogół należący do wyższej kadry dowódczej piechoty i Marynarki Wojennej. Obiekt przetrwał czasy II wojny światowej, a na jego elewacji można dziś zobaczyć pamiątki po walkach z okresu powstania warszawskiego.

Dom został wybudowany w latach 1932-33 według projektu Romualda Gutta i Józefa Jankowskiego na miejscu zabudowań dawnych Koszar Jerozolimskich. Dwa dłuższe skrzydła wzniesiono od strony ul. Koszykowej, krótsze od al. Niepodległości. W narożu oraz na końcu dłuższego skrzydła umieszczono dwa przejazdy bramne. Surowe elewacje, pozbawione jakichkolwiek ozdób, licowane są prawie w całości szarą cegłą cementową. Jedynie w mieszczącym sklep przyziemiu narożnika zastosowano brunatne płytki klinkierowe.

Dom Oficerski, widok od narożnika. Fot. Domy mieszkalne Funduszu Kwaterunku Wojskowego, Sprawozdanie 1931-1933, Warszawa 1934.

Balkony zaprojektowano na styku dwóch skrzydeł oraz od strony podwórza, zgrupowane po dwa. Jedynie skrajne balkony od strony zachodniej są charakterystycznie zaokrąglone. Duże białe okna pierwotnie posiadały szprosy, dziś zachowane oryginalnie jedynie w kilku otworach. Budynek prezentuje charakterystyczne dla twórczości Romualda Gutta zastosowanie cegły cementowej i budowanie formy przez zestawienie stereometrycznych brył. Blok składał się ze 164 lokali o 943 izbach, położonych na siedmiu (częściowo sześciu) kondygnacjach. Wchodziło się do nich z 14 klatek schodowych, wyposażonych w windy.

Okna klatek schodowych tworzą wertykalne pasy, a ich podłogi wyłożono lastryko z dekoracyjnymi pasami w czarnym kolorze. Kuchnie wyposażono w piece węglowe, palniki gazowe, bojlery oraz tzw. zimne szafy, czyli szafki-spiżarnie, które pełniły wówczas funkcję lodówek. Ściany łazienek wyłożono białymi kaflami, a podłogi terakotą ułożoną w elegancki, biało-szary wzór. Podłogi pokojów i korytarzy mieszkań pokryto dębowymi parkietami układanymi w jodełkę.

Podczas okupacji blok był wykorzystywany przez armię niemiecką, dzięki czemu uniknął zniszczenia. Fasady budynku w kilku miejscach są pokryte postrzelinami z czasów walk powstańczych. Wielu przedwojennych mieszkańców nie powróciło już tutaj po zakończeniu wojny. Polegli w 1939 roku, padli ofiarą mordu katyńskiego lub pozostali na emigracji. Po wojnie zasiedliła go duża część kierowniczej kadry Ludowego Wojska Polskiego (generałów i pułkowników).

W latach 90. zaczęto przeprowadzać szereg prac remontowych, podczas których znikały oryginalne, precyzyjnie zaprojektowane detale architektoniczne, wymieniano stolarkę okienną i drzwiową nie dbając o jej pierwotne podziały i materiał, zmieniano wystrój klatek schodowych, a przemyślane układy mieszkań zaczęto dostosowywać do mody na łączenie strefy dziennej z kuchnią, lub do potrzeb wynajmu, burząc ściany działowe. W latach 2020-2021 przeprowadzono częściowy remont elewacji domu.

Blok obecnie nadal pełni funkcje mieszkalne.

Sklep Warszawskiej Spółdzielni Spożywców “Społem” w latach 60 i obecnie. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl/ i Google Maps

Źródło: czmurek.com, ochocianie.pl, journals.indexcopernicus.com

Czytaj też: Modernizm | Warszawa | Architektura w Polsce | Elewacja | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie