Kopiec Powstania Warszawskiego – pełne symboliki miejsce usypane z gruzów zburzonej stolicy

Kopiec Powstania Warszawskiego to sztuczne wzniesienie usypane po wojnie z gruzów przesiąkniętych krwią zburzonej stolicy. Jest to miejsce o wielkiej symbolice, gdzie każdego roku 1 sierpnia o godzinie 21:00 odbywają się uroczystości związane z rocznicami wybuchu powstania warszawskiego. Czerniakowski kopiec i otaczający go park, nazwany Parkiem Akcji „Burza”, zostały zmodernizowane i otwarte ponownie pod koniec lipca 2023 r.

Pomysł usypania w Warszawie kopca z ruin miasta pojawił się już w 1945 r. Orędownikiem tego był inżynier Stanisław Gruszczyński – architekt z Biura Odbudowy Stolicy. Autor koncepcji proponował go nazwać m.in.: „Pomnik Zburzonej Warszawy”, „Grób Warszawy” czy „Kopiec Wolności”. Gruszczyński zmarł w 1958 r. nie doczekawszy realizacji swojej idei.

Sypanie obecnego kopca rozpoczęto po 1945 r., zwożąc na Czerniaków gruz ze zniszczonych warszawskich budynków. Był jednym z czterech tego typu miejsc na terenie miasta, obok Kopca Moczydłowskiego, Górki Szczęśliwickiej oraz nieistniejącego już kopca u wylotu ul. Krasińskiego. Jeszcze w latach 60. XX wieku na kopiec wjeżdżały śmieciarki, zwalając tu gruz i śmieci, stąd powszechnie nazywano go „Zwałką” czy „Śmieciarą”. Około 1998 r. środowisko Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej z inicjatywy ppłk. Eugeniusza Ajewskiego ps. „Kotwa” zaproponowało uporządkowanie kopca i nazwanie go „Kopcem Pamięci Narodowej”. Po dyskusjach ze środowiskiem ŚZŻAK radni Warszawy podjęli 24 marca 2004 r. uchwałę o nadaniu mu nazwy „Kopiec Powstania Warszawskiego”. Z okazji 60. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego uporządkowano jego szczyt i zbudowano schody umożliwiające wygodne dojście od ul. Bartyckiej.

Schody na Kopiec Powstania Warszawskiego przed i po przebudowie. Fot. Shalom, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons i whiteMAD/Mateusz Markowski

Na wyłożonej kostką płaszczyźnie zainstalowano kilkumetrowej wysokości symbol Polski Walczącej. Monument został zaprojektowany przez żołnierza Armii Krajowej, ppłk. inż. architekta Eugeniusza Ajewskiego. Po dwóch stronach monumentu umieszczono dwie tablice pamiątkowe. Na szczyt prowadziły schody, które od sierpnia 2004 r. noszą nazwę alei Godziny „W”. Wzdłuż schodów ustawiono setki małych drewnianych krzyży, w okresie rocznic powstańczych przepasanych biało-czerwonymi opaskami. Po latach kopiec stracił swój dawny charakter, wobec czego w 2018 r. rozpoczęto prace związane z przygotowaniem do modernizacji wzniesienia i terenu wokół niego. Właściwa przebudowa zaczęła się w 2021 roku i zakończyła dwa lata później, w przeddzień kolejnej rocznicy powstania.

Najlepszą koncepcją okazał się projekt pracowni topoScape i Archigrest. W ramach szeroko zakrojonych prac powstało wiele miejsc, które nawiązują do pamiętnych wydarzeń z 1944 r. Przy wejściu od ulicy Bartyckiej znajduje się ekspozycja historyczna, opowiadająca o odbudowie Warszawy. W gabionach wyeksponowano ruiny Warszawy, wraz z tablicami informacyjnymi. Podobny zabieg w mniejszej skali zastosowano wzdłuż odnowionych schodów alei Godziny „W”, gdzie prezentowane są wydobyte z gruzowiska poszczególne elementy dawnej stolicy. Zwiedzając wystawę, można odnieść wrażenie kluczenia w labiryncie ruin zniszczonego miasta. Do historii nawiązuje też Kopiec Powstania Warszawskiego. Na jego szczycie znajduje się dwupoziomowa platforma widokowa z odnowionym symbolem Polski Walczącej, zamontowanym na nowym cokole. Przez 63 dni, od 1 sierpnia do 2 października, monument jest podświetlany w sposób imitujący płomień.

Symbol Polski Walczącej przed i po przebudowie. Fot. Wistula, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons i whiteMAD/Mateusz Markowski

Tradycyjnie w dniu 1 sierpnia, w rocznicę wybuchu powstania warszawskiego, na kopcu o godz. 21:00 odbywają się uroczystości, w trakcie których następuje rozpalenie ogniska pamięci, ogniem przyniesionym przez „sztafetę pokoleń” z Grobu Nieznanego Żołnierza. W skład sztafety wchodzą kombatanci, żołnierze, harcerze i strażnicy miejscy. Ognisko płonie przez 63 dni, do 3 października i jest utrzymywane przez Straż Miejską.

Źródło: um.warszawa.pl, polska-zbrojna.pl

Czytaj też: Architektura w Polsce | Place, Skwery, Parki  | Zieleń | Warszawa | Historia