Mansjonaria – jeden z najcenniejszych zabytków warszawskiej Starówki

W większości opracowań na temat zniszczeń warszawskiej Starówki podczas II wojny światowej można przeczytać, że została zburzona w ponad 90 procentach. Kamienica Kościelskich lub Mansjonaria, stojąca w narożniku placu Zamkowego miała tyle szczęścia, że ocalała w niej większość murów i ścian wewnętrznych, więc można ją zaliczyć do tej garstki zachowanych.

Pierwszymi właścicielami nieruchomości, na której znajduje się kamienica, byli książęta mazowieccy. W 1433 roku przeszła ona w ręce księży mansjonarzy, pełniących posługę w pobliskiej kolegiacie św. Jana. Murowana kamienica została wzniesiona przed 1478 rokiem.

Fot. whiteMAD/Mateusz Markowski

Przebudowa z 1688 roku nadała budynkowi cechy barokowe. Pozostałością po niej jest boniowany kamienny portal z zatartą datą „1688” i zwornikiem z dwiema skrzyżowanymi strzałami. W stopniowo zabudowywanej tylnej części działki powstały trzy skrzydła i niewielki dziedziniec. Przed 1790 została podwyższona o jedną kondygnację. W latach 1817–1818 podczas porządkowania placu Zamkowego rozebrano przylegające do niej budynki i odsłonięto elewację południową.

Mansjonaria w 1945 i 2023. Źródło: Warszawa 1945 Emilia Borecka & Leonard Sempoliński Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1975 i Fot. whiteMAD/Mateusz Markowski.

W 1822 roku zgromadzenie mansjonarzy opiekujące się budynkiem przestało istnieć, wobec czego stał się własnością Skarbu Państwa. Niedługo później doszło do przebudowy, która zatarła historyczny wygląd elewacji. W 1918 roku właścicielem kamienicy został Władysław Kościelski, poeta, wydawca i mecenas sztuki. W latach 1918–1921 została ona przebudowana według projektu Juliusza Nagórskiego zgodnie ze wskazówkami Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Budynkowi przywrócono wówczas część zatartych wcześniej cech oraz go zmodernizowano. Po śmierci właściciela budynek, który w okresie międzywojennym miał jedne z najbardziej reprezentacyjnych wnętrz w stolicy, stał się oficjalną rezydencją ambasadorów.

Plac Zamkowy podczas odbudowy w 1951 i 2023. Źródło: NAC – Narodowe Archiwum Cyfrowe www.nac.gov.pl/ i fot. whiteMAD/Mateusz Markowski.

We wrześniu 1939 roku częściowemu zniszczeniu uległ dach kamienicy. Podczas powstania warszawskiego w sierpniu 1944 ponownie spłonął dach, ale zachowały się mury zewnętrzne, częściowo wewnętrzne oraz sklepienia. Mansjonaria została odbudowana w latach 1950–1953 według projektu zespołowego pod kierunkiem Władysława Jastrzębskiego z obniżeniem o jedną kondygnację i zmianą dachu, z przeznaczeniem na biura Kierownictwa Odbudowy Zamku Państwowego Przedsiębiorstwa Budowlanego Robót Konserwatorskich i Architektury Monumentalnej. Budowla została obniżona na wniosek Jana Zachwatowicza, który chciał w ten sposób odsłonić widok na fasadę katedry św. Jana.
Była jednym z pierwszych odbudowanych i najwcześniej użytkowanych obiektów na Starym Mieście. W 1965 została wpisana do rejestru zabytków. W drugiej połowie lat 70. XX wieku, w związku z położeniem nowej nawierzchni i obniżeniem poziomu placu Zamkowego, budynek otoczono nowym kamiennym cokołem i odsłonięto głazy podmurówki. W latach 1988–1992 kamienica została przebudowana dla potrzeb Zamku Królewskiego.

Źródło: whu.org.pl

Czytaj też: Architektura | Kamienica | Miasto | Warszawa | Architektura w Polsce