Król warszawskich przepraw: Most Księcia Józefa Poniatowskiego

Na znajdującym się w granicach administracyjnych Warszawy odcinku Wisły znajduje się 11 stałych mostów. Most Poniatowskiego, most Śląsko-Dąbrowski, most Średnicowy i most Gdański zostały po wojnie odbudowane częściowo lub w całości. Pozostałe mosty są całkiem nowe. Burzliwe losy Polski odcisnęły ogromne piętno zarówno na architekturze Warszawy, jak i na jej infrastrukturze. Odbudowane po wojnie mosty nigdy nie odzyskały swojej dawnej formy. Most Księcia Józefa Poniatowskiego można śmiało uznać za króla warszawskich przepraw, bo choć stracił wiele ze swojego dawnego wyglądu, to do dziś budzi podziw i zachwyt oraz służy mieszkańcom stolicy.

Idea budowy kolejnego mostu na Wiśle pojawiła się już w XIX wieku, jednak dopiero w 1900 roku zlecono przygotowanie projektu. Opracował go w 1904 roku Mieczysław Marszewski, który uzyskał akceptację Komitetu Budowy Trzeciego Mostu i został przekazany do realizacji. Był on chronologicznie czwartym stałym mostem na warszawskim odcinku Wisły, jednak mieszkańcy nazywali go Trzecim Mostem, gdyż dwa mosty przy Cytadeli traktowali jako jeden.

Prace budowlane rozpoczęto już w 1904 roku, z udziałem Bronisława Plebińskiego, Stefana Szyllera oraz Zygmunta Otto, a prace nadzorował Kazimierz Grabowski. W 1907 roku rozpoczęto natomiast prace nad budową wiaduktu według projektu Stefana Szyllera, Apoloniusza Nieniewskiego, Ludwika Kirste oraz Feliksa Michalskiego. Przeprawę otwarto 4 stycznia 1914 roku. Oficjalnie most uzyskał nazwę Most Mikołajewski, jednak później został przemianowany na Most Poniatowskiego.

Wkrótce potem wybuchła I wojna światowa. Wycofujący się Rosjanie wysadzili most 5 sierpnia 1915 roku – w powietrze wyleciały dwa filary podtrzymujące most, a zawaliły się cztery przęsła. Przeprawę prowizorycznie odbudowano w 1916 roku, wstawiając drewniano-żelazną konstrukcję, jednak spłonęła ona niedługo później, po mniej niż roku użytkowania. Do kompleksowej odbudowy doszło w latach 1920–1927 pod okiem Bronisława Plebińskiego. Wybudowano wtedy też linię tramwajową przez most. W międzyczasie, 12 maja 1926 roku na moście doszło do spotkania Józefa Piłsudskiego i Stanisława Wojciechowskiego, czym zapoczątkowany został przewrót majowy.

Po wybuchu II wojny światowej most został obsadzony przez Niemców, ponieważ był ważnym elementem na strategicznej linii wschód-zachód. W związku ze zbliżaniem się wojsk radzieckich i polskich Niemcy postanowili wysadzić most. 13 września 1944 roku w powietrze wyleciały cztery przęsła mostu i jedno przęsło wiaduktu.
Do odbudowy przystąpiono już w 1945 roku. 4 grudnia doszło tam do katastrofy budowlanej, w wyniku czego śmierć poniósł 21-letni monter, a dziewięć osób zostało rannych. Most oficjalnie oddano do użytku 22 lipca 1946 roku – po zaledwie 11 miesiącach prac. Kierował nimi Stanisław Hempel, on też zaprojektował nową konstrukcję. Po odbudowie most stracił część swoich zdobień. Finezyjną balustradę zastąpiono prostą, nie odbudowano też kilku kamiennych ławek, które stały na filarach mostu. Inna jest też konstrukcja samych przęseł. W latach 1963–1966 most poszerzono i wyremontowano (kosztem niektórych detali), wydzielono też torowisko, a w latach 70. XX wieku wybudowano nowe ślimaki łączące most z Wisłostradą.

Most w odbudowie, rok 1916.

Ostatni duży remont przeprowadzono w latach 1985–1990, kiedy to wymieniono całą konstrukcję stalową wiaduktu na szerszą. Elementy betonowe wyglądające jak kamienne obłożono zbrojoną obrzutką betonową i odtworzono pierwotny wygląd powierzchni. Wymieniono wszystkie poprzeczne belki betonowe i dobudowano drugą łącznicę po stronie praskiej (z Wałem Miedzeszyńskim), oraz podniesiono torowisko tramwajowe.

W 2004 roku dokonano kompleksowego remontu wieżyczek i części pawilonów oraz odnowiono kamienne ławki. Tory tramwajowe ponownie przebudowano i wyciszono w 2007 roku, natomiast w 2012 roku przeprowadzono prace polegające na czyszczeniu poszczególnych elementów mostu. W 2021 roku ustawiono na moście ingerujące w jego charakter fotoradary, co wzbudziło ogólne oburzenie. Wkrótce po tym, Mazowiecki Konserwator Zabytków zalecił przesunięcie części z nich, z datą wykonania do grudnia 2023 roku.

Most Księcia Józefa Poniatowskiego od ponad stu lat łączy dwa brzegi Wisły. Jego charakterystyczna sylwetka na dobre wpisała się w warszawski krajobraz. Pomimo swoich burzliwych losów oraz niezbyt estetycznego obecnie wyglądu, most nadal pozostaje piękny i interesujący. Nawet budowa metra nie zmniejszyła jego znaczenia i wciąż wielu mieszkańców stolicy wybiera właśnie ten sposób przeprawy przez Wisłę.

Czytaj też: Historia | Zabytek | Warszawa | Ciekawostki | Polska

Źródła: NAC, wikipedia.pl, wikia.org, Archiwum Państwowe w Warszawie, fotopolska.eu, 1939.pl

Temat: Most Księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie