Nowa Synagoga w Poznaniu. Architektoniczna perła, która straciła blask

Przed II wojną światową mieszkało w Polsce około trzech milionów Żydów, co stanowiło jedną z największych diaspor na świecie. Wkrótce po inwazji nazistowskich Niemiec na nasz kraj Niemcy rozpoczęli zorganizowaną akcję eksterminacji ludności żydowskiej Europy i Polski, znaną jako Holocaust. W wyniku tego ludobójstwa zginęło ponad 90% polskich Żydów a litewskich czy łotewskich aż 99%. Na całym świecie zginęło niemal 6 milionów osób pochodzenia żydowskiego. Obok morderstw, na porządku dziennym było zawłaszczanie mienia, czy niszczenie obiektów związanych z religią, tradycją i kulturą żydowską. Przykładem jest Nowa Synagoga w Poznaniu. 

Razem z zagładą ludzi Holocaust oznaczał także unicestwienie żydowskiego świata. W latach 1939-1945 były niszczone materialne ślady żydowskiej obecności, np. w maju 1943 roku Niemcy wysadzili w powietrze budynek Wielkiej Synagogi w Warszawie, a w innych miastach doszło do podpaleń świątyń. W gruzach legły setki wartościowych historycznie budowli…

W Poznaniu na rogu ulic Wronieckiej i Stawnej stoi znana dobrze Poznaniakom pływalnia. Od 2011 roku jest nieczynna z powodu złego stanu technicznego. Ciekawe kto z korzystających z obiektu wie, że budynek ten był kiedyś… synagogą? Nowa Synagoga została zbudowana według projektu berlińskiej firmy Cremer & Wolffenstein na planie o kształcie krzyża równoramiennego, a do jej wzniesienia użyto dwóch rodzajów cegieł i granitu na obiegający cokół i stopnie prowadzące do budynku. Konstrukcję kopuły wykonano z żelaza.

Ogromna, efektowna sala modlitewna przykryta została kopułą, której szczyt osiągnął wysokość 20 m., a wraz z mniejszymi kopułkami pokryta została blachą miedzianą. Pozostałe partie dachu pokryły dachówki. Apsydę przykrywało sklepienie konchowe wzbogacone zdobionym łukiem tęczowym. Jej centralnym elementem był aron ha-kodesz stojący na podwyższeniu.

Całość budowli wpisywała się w styl podobnych synagog budowanych w latach 80. i 90. XIX w., łącząc w sobie styl romański z formami orientalnymi. Otwarcie, połączone z uroczystościami nastąpiło 5 września 1907 roku. Synagoga dysponowała 1200 miejscami siedzącymi: 600 dla mężczyzn oraz 600 dla kobiet. 1 września 1939 roku w synagodze odbyło się uroczyste nabożeństwo w intencji zwycięstwa Oręża Polskiego. 8 dni później odbyły się ostatnie modły.

Widok na Nową Synagogę z 1924 roku i obecnie

Od czasu wkroczenia wojsk niemieckich do Poznania nastąpiła stopniowa dewastacja synagogi. W 1940 roku została usunięta ostatnia gwiazda Dawida. W tym samym roku świątynia została przebudowana na ośrodek rehabilitacji i pływalnię dla żołnierzy Wehrmachtu, co nadało budowli obecny kształt. W trakcie przebudowy całkowicie zniszczono wnętrze, uproszczono bryłę, rozebrano kopuły, zmieniono wszystkie otwory okienne i drzwiowe.

Po wojnie nieznacznie uszkodzony budynek wyremontowano i służył mieszkańcom miasta jako pływalnia aż do 2011 roku. W 2002 oddano go Związkowi Gmin Wyznaniowych Żydowskich RP. Od czasu zamknięcia praktycznie nic się tam nie dzieje, pomijając pojedyncze wystawy czy happeningi. Wciąż pojawiają się plany zagospodarowania synagogi, jednak żaden nie doczekał się póki co realizacji.

Czytaj też: Historia | Zabytek | Poznań | Polska | Metamorfoza | Architektura

źródło: sztetl.org.pl , jhi.pl,  MKZ w Poznaniu, wieczorkiewicz.org , “POZNAŃ W UBIEGŁYM WIEKU 2011” Kontekst Publishing House, Poznań 2010, “POZNAŃ NA STARYCH POCZTÓWKACH” Jan S. Zaus, Księży Młyn, Łódź 2008
zdjęcia współczesne: Tomasz Hejna LAGOMphoto / Nowa Synagoga