Ratusz w Stargardzie – gotycka perełka Pomorza Zachodniego

Ratusz w Stargardzie jest jednym z najcenniejszych ocalałych z pożogi wojennej gotyckich zabytków na Pomorzu. Jego twórca ozdobił go imponujących rozmiarów szczytem, stanowiącym więcej niż połowę wysokości budynku. W swojej historii obiekt ulegał przebudowom i odbudowom – to jego wielka wartość sprawiła, że trwa do dziś i jest dumą miasta.

Pierwszym budynkiem wzniesionym na miejscu obecnego ratusza była hala zwana Domem Kupieckim (1250-1280). Był to obiekt parterowy, murowany, wielkością odpowiadający zarysowi dzisiejszych murów. Z czasem zaczęły się tam odbywać posiedzenia ławników miejskich. Przy końcu XIV w. Dom Kupiecki został całkowicie przebudowany, stając się siedzibą władz miejskich i patrycjatu kupieckiego.

Rynek Staromiejski z ratuszem na pocz. XX w. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg

W przebudowanym ratuszu na parterze nadal mieściła się hala targowa i karcer, a na pierwszym piętrze biuro burmistrza, kancelaria, sala posiedzeń rajców, sala sądowa i skarbiec. Piwnice wykorzystywane były jako magazyny dla przyjezdnych kupców. W okresie świąt hala parteru była miejscem zabaw dla mieszczan. W wyniku przebudowy powstał jednopiętrowy obiekt o schodkowych szczytach dekorowanych blendami i o ostrołukowych oknach. Fasadę frontową tworzył szczyt od strony zachodniej. Budynek przykrywał dach dwuspadowy z rzędami okienek oświetlających użytkowe poddasze.

Ratusz w Stargardzie w roku 1940 i obecnie. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg i Szczecinolog, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Wielki pożar w 1540 r. zniszczył ponad 100 budynków w całym mieście, w tym ratusz. Jego odbudowa nastąpiła dopiero po 29 latach. Podczas rekonstrukcji w duchu późnego gotyku wprowadzono bogate dekoracje maswerkowe szczytów, zmieniono kształt i wielkość okien. Nowy wystrój ratusza musiał zyskać uznanie mieszczan, gdyż w krótkim czasie powstały dwie inne kamienice z podobnymi dekoracjami szczytów. Budynek ratusza został ponownie zniszczony podczas wojen szwedzkich, kiedy trakcie pożaru miasta spłonęło bezcenne archiwum miejskie. Gmach został odbudowany w 1636 roku. W trakcie tych prac szczyt jego elewacji tylnej otrzymał formę wczesnobarokową.

Rynek Staromiejski z ratuszem, lata 40 i współczesne. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg i Małgorzata Jakubowska, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

W końcu XIX wieku przeprowadzono regotyzację budynku. W czasie II wojny światowej Stargard nawiedził kolejny tragiczny pożar. Tym razem ratusz spłonął wraz z całym Starym Miastem. Straty oszacowano wówczas na 75 procent. Ogień strawił dach i wnętrza, a oba bezcenne szczyty runęły. Odbudowę gotyckiego zabytku rozpoczęto od zabezpieczenia ruin, całość prac trwała od 1948 do 1961 r. Jego wartość historyczna była zapewne decydującym czynnikiem, który wpłynął na decyzję o podniesieniu z ruin. Bezpośrednio do elewacji południowej przylega zrekonstruowany budynek dawnego odwachu z XVIII wieku (obecnie siedziba muzeum) i dwie barokowe kamieniczki mieszczańskie. Pozostała część miasta miała dużo mniej szczęścia. Dziś stargardzkie Stare Miasto to głównie bloki i postmodernistyczne, średnio udane kreacje.

Ruiny ratusza i odwachu, lata powojenne i rok 2000. Źródło: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Stargardzie i Mariusz Brzeziński/fotopolska.eu

Zrujnowany ratusz w Stargardzie w 1947 i widok współczesny. Źródło: Wojciech Szuba/fotopolska.eu i Google Maps

Budynek ratusza zrekonstruowano na podstawie rysunków i zdjęć, przywracając stan dekoracji z końca XIX w. Zlikwidowano wejście od strony wschodniej, zmieniono kształt okien, cały obiekt otynkowano, a wnętrza przystosowano do potrzeb administracyjnych siedziby władz miasta. Obecnie, oprócz siedziby Rady Miejskiej i Sali Ślubów, zabytek mieści Towarzystwo Przyjaciół Stargardu oraz komendę hufca Stargard.

Rynek Staromiejski z lotu ptaka przed wojną i w 2023 r. Źródło: Stargard Nieznany i Kapitel, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

W czerwcu 2000 r. na frontowym szczycie zamontowany został sześćdziesięciokilogramowy zegar. Wydzwania on pełne i połówkowe godziny. Zegar jest synchronizowany wzorcem atomowym znajdującym się we Frankfurcie nad Menem. Codziennie o godz. 12.00 z ratusza rozlega się hejnał autorstwa Waldemara Cieślaka.

Źródło: medievalheritage.eu, pomeranica.pl

Czytaj też: Architektura w Polsce | Ciekawostki | Historia | Miasto | Zabytek | whiteMAD na Instagramie