Romański zabytek – kościół Zwiastowania NMP w Czerwińsku nad Wisłą

W małym, sennym i niepozornym Czerwieńsku nad Wisłą znajduje się jeden z najcenniejszych zabytków architektury romańskiej w Polsce. Kościół Zwiastowania NMP swe początki ma w XII wieku. Choć nosi na sobie ślady wielu przebudów, które dodały mu elementów gotyckich i barokowych, nie zdołały zatrzeć jego dominującego, romańskiego charakteru. W cieniu kościelnych wież wznosi się też klasztor, który wraz z efektowną bryłą świątyni i towarzyszącymi zabudowaniami tworzą imponujący architektoniczny kompleks.

Inicjatorem budowy klasztoru był biskup Aleksander z Mallone. Świątynię klasztorną wzniesiono jako dwuwieżowy kościół z kamienia na pocz. XII wieku. Wieże świadczą o wysokim znaczeniu tej świątyni. Została konsekrowana w 1161 roku. Zaprojektowano ją według podobnego wzoru, jak największe ówcześnie budowane kościoły w Europie Środkowej. Z lat 1140-60 pochodzi ogromny portal romański. Został on wykonany prawdopodobnie we Włoszech, w warsztacie Wiligelma z Modeny.

Kościół Zwiastowania NMP w Czerwińsku nad Wisłą. Ed88, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

Koleje losu czerwińskiej bazyliki nie były łatwe od początku jej powstania. Już w 1328 roku miał miejsce pożar kościoła. Nie zniszczył jednak murów świątyni. W XV wieku znaczenie klasztoru osiągnęło apogeum. W 1410 roku król Władysław Jagiełło modlił się w Czerwińsku o powodzenie wyprawy wojennej. W następnych latach opactwo było świadkiem wielu ważnych wydarzeń politycznych. Rosnące znaczenie kościoła spowodowało konieczność jego rozbudowy. Pod koniec XV w. do świątyni dobudowano kruchtę, dzwonnicę i mur wokół kościoła. Te ceglane gotyckie elementy wyróżniają się na tle kamiennej bryły kościoła. Kolejna przebudowa miała miejsce po 40 latach, kiedy w świątyni wykonano ceglane sklepienie, zastępując nim drewniany strop. Totalna zmiana wyglądu wnętrza budowli przyszła wraz z barokiem. Otynkowano wówczas całe wnętrze, zakrywając surowość romańskich ścian. Z tamtych czasów pochodzi także część ołtarzy, w tym największy z nich.

Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Czerwińsku nad Wisłą – prezbiterium. Qkiel, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Kolejne poważne zmiany przyniósł początek XX wieku. Były to prace konserwatorskie pod kierunkiem Stefana Szyllera, które mocno wpłynęły na wygląd kościoła. Przywrócono dawną świetność świątyni – odkryto romańskie freski, zrekonstruowano wieże i elewacje kościoła. Po skończeniu renowacji, w 1923 roku do Czerwińska wprowadzili się salezjanie, którzy opiekują się tym miejscem do dzisiaj.

Wielką atrakcją są romańskie freski z XIII wieku. Jest to największy zespół malowideł z tego okresu w Polsce. W najwyżej umieszczonych medalionach zawarto program Stworzenia Świata razem z historią pierwszych ludzi oraz ich wygnaniem z Raju. Poniżej – wyrąb drzewa na Arkę Noego. Jeszcze niżej – sceny z życia Abrahama wraz z Ofiarowaniem Izaaka. Obok nich znalazło się miejsce jeszcze dla przedstawienia dziejów Apostołów, w tym św. Piotra i św. Pawła. Prawdopodobne jest, że była to rozbudowana wersja Sądu Ostatecznego z dużą ilością wątków. Obok fresków romańskich znaleźć można także gotyckie, pochodzące z XV wieku. Ostatnią znaczącą zmianą w wizerunku świątyni była wymiana pokrycia wież z blachy na dachówkę.

Źródło: czerwinsk.salezjanie.pl

Czytaj też: Architektura | Renowacja | Zabytek | Historia | Architektura sakralna | Ciekawostki