Stalowe domy – eksperymentalne budynki z Zabrza

Stalowe domy to innowacyjne i eksperymentalne budynki o ścianach z metalu, wybudowane w Zabrzu w latach 1927-1931. Projekt miał zrewolucjonizować budownictwo na górniczych terenach. Mimo szerokiej reklamy wynalazek nie przyjął się. 

Jako pierwszy powstał dom przy ul. Cmentarnej. Niezwykły obiekt wzniesiono w 1927 roku jako eksperyment budowlany w zaledwie 24 dni, przy pracy jedynie 16 robotników. Miały to być domy z fabryki, a właściwie z huty. Budowa była podzielona na etapy, a pierwszym z nich było wykonanie klasycznego fundamentu, na którym następnie ustawiono wielkie stalowe ściany z otworami na okna i drzwi, wykonane w pobliskiej hucie Donnersmarcka. Potem wystarczyło je ze sobą zespawać. Końcowy etap stanowiło nałożenie dachu. Obiekt zbudowano dla czterech rodzin, a każde mieszkanie składało się z obszernej kuchni i dwóch pokoi. Ubikacje znajdowały się na korytarzach na każdym piętrze.

Pierwszy stalowy dom. Fot. Tomasz Górny, Wikimedia Commons, lic. CC BY-SA 3.0

Stalowy dom z ul. Cmentarnej jest pierwszym i najstarszym tego typu budynkiem, ale nie jedynym. W dzielnicy Zabrze-Rokitnica znajdują się jeszcze cztery budynki o tej konstrukcji, wzniesione w latach 1930–1931. Są one bardziej kameralne, dostosowane stylem do sąsiadującej zabudowy i na pierwszy rzut oka nie widać, że są złożone z większych elementów. Były one bowiem częścią osiedla, które wpisywało się w zamysł miasta-ogrodu. W czterech domach mieszkało 16 rodzin, każda miała ogródek, dużą piwnicę i ogromny strych.

Warto też podkreślić, że choć elewacje domów pokrywa dość gruba (około 5 mm) płyta stalowa, to wewnątrz jest jeszcze izolująca suprema (sprasowana twarda, sztywna trawa), a na niej tynk. W środku zastosowano ściany tradycyjne, z cegieł. Mieszkańcy tych niezwykłych budynków nie skarżą się na żadne niedogodności i zapewniają, że nie zamieniliby swoich domów na żadne inne.

Eksperyment ze stalowymi domami ostatecznie się nie powiódł. Oprócz tych pięciu zabrzańskich budynków nie powstał żaden inny, choć koncern Oberhutten z Gliwic, pod który podlegała huta Donnersmarck, wydał nawet specjalny katalog z ofertą takich domów. Koncern zachwalał je tam jako dobre do posadowienia na górniczych terenach. Niestety, reklama nie przyniosła efektu i przekonała bardzo niewielu, dlatego ostatecznie pomysł upadł. Dziś można podziwiać tych pięć budynków jedynie jako inżynieryjną ciekawostkę sprzed lat.
Stalowe domy z Zabrza mają status obiektów zabytkowych, są wpisane nie tylko do gminnego rejestru zabytków, ale i do wojewódzkiego.

Źródła: artykuł Rafała Tylendy na portalu historia-zabrza.pl, slazag.pl

Czytaj też: Zabytek | Śląsk| Technologie | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie