Trwa remont dachu na synagodze im. Nożyków. To jedyna działająca przedwojenna warszawska bożnica

Synagoga im. Nożyków w Warszawie przechodzi kolejne prace remontowe. Tym razem jest to kompleksowa wymiana całego krycia dachu, obróbek blacharskich oraz naprawa uszkodzonej konstrukcji drewnianej. Tegoroczna dotacja na remont dachu wyniosła 300 tys. zł. Zakończenie prac planowane jest na późną jesień tego roku.

Podczas prac, po zdjęciu krycia okazało się, że drewniana więźba jest w bardzo złym stanie – belki były bardzo mocno popękane, skorodowane biologicznie i odkształcone. Wiele elementów należało wymienić, a te, które udało się uratować zostaną wzmocnione i zabezpieczone odpowiednimi preparatami. Wykonano też całkowicie nowe deskowanie i poszycie z membrany. Wkrótce rozpocznie się krycie dachu nową blachą.
Synagoga przy ul. Twardej 6 jest jedyną zachowaną i działającą przedwojenną warszawską synagogą. Od 2008 roku budynek przechodzi większe i mniejsze remonty. Miasto współfinansuje prace dotacją przekraczającą już milion zł.

Synagoga obecnie. Fot. Pko, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

W XIX w. w Warszawie znajdowało się największe skupisko Żydów w Europie i drugie na świecie. Rosnąca ilość wiernych spowodowała, że pojawiła się potrzeba budowy nowej synagogi. Na tę potrzebę odpowiedział warszawski kupiec branży galanteryjnej Zalman Nożyk, który razem z żoną Rywką mieszkał przy ul. Próżnej 9. Mężczyzna w 1893 roku kupił działkę przy ul. Twardej 6, od razu z zamiarem przekazania jej Gminie Żydowskiej. Następnie Nożyk wniósł podanie do władzy gubernialnej o zezwolenie mu na wybudowanie własnym kosztem synagogi, której projekt wykonał najprawdopodobniej Leandro Marconi. Prace budowlane rozpoczęły się wiosną 1898 roku, a budynek ukończono ostatecznie w 1902 roku. Synagoga im. Nożyków w Warszawie przewidziana została na około 600 osób, po połowie mężczyzn i kobiet. Bryła budynku na planie litery „T” najprawdopodobniej nawiązywała do prowadzonych w tamtym czasie prób rekonstrukcji Świątyni Jerozolimskiej. Dekoracyjne elewacje utrzymane w eklektycznym stylu nawiązują do ornamentyki architektury romańskiej, bizantyjskiej i mauretańskiej. W 1940 r. synagoga została zamknięta i zdewastowana przez hitlerowców, służyła za stajnie dla koni i magazyn paszy. Po utworzeniu getta warszawskiego budynek ponownie pełnił funkcję religijną do czasu likwidacji w lipcu 1942 r. tzw. małego getta. Bożnica przetrwała wojnę, ale została uszkodzona w czasie walk powstania warszawskiego.

Synagoga im. Nożyków w roku 1944 i obecnie. Zdjęcie z USHMM, fotograf George Kadish Zvi Kadushin i whiteMAD/Mateusz Markowski

Po naprawach w okresie powojennym, obiekt od 1951 r. znowu funkcjonował jako synagoga do czasu ponownego zamknięcia w 1968 r. W latach 1977-1983 budynek przeszedł gruntowny remont, podczas którego dobudowano od strony wschodniej aneks pełniący funkcje biurowe. Prace prowadził warszawski oddział Pracowni Konserwacji Zabytków pod nadzorem Hanny Szczepanowskiej i Ewy Dziedzic. Synagoga działa ponownie od 1983 r. Obecnie w budynku regularnie odbywają się modlitwy, lecz synagoga im. Nożyków w Warszawie to nie tylko miejsce praktyk religijnych, ale również prężnie rozwijający się ośrodek kultury żydowskiej, w którym odbywają się liczne wystawy, koncerty, wernisaże oraz spotkania. Na początku lat 90. XX w. doszło do serii aktów antysemickich, podczas których m.in. próbowano spalić bożnicę. Na początku XXI w. doszło ponownie do kilku aktów wandalizmu o podłożu antysemickim. Synagoga jest obiektem, który stanowi wartość zabytkową. Została ona wpisana do krajowego rejestru zabytków nieruchomych pod numerem 873 w dniu 1 grudnia 1973 roku.

Źródła: um.warszawa.pl, warszawa.jewish.org.pl, sztetl.org.pl

Czytaj też: Architektura | Renowacja | Zabytek | Historia | Architektura sakralna | Warszawa

Temat: Trwa remont dachu na synagodze im. Nożyków. To jedyna działająca przedwojenna warszawska bożnica