Warszawska Rotunda – jak zniszczono modernistyczny symbol stolicy

Warszawska PKO Rotunda przez ponad pół wieku była jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli stolicy oraz doskonałym przykładem powojennego modernizmu. Wzniesiono ją jako część Ściany Wschodniej wybudowanej w latach 1960–1969. Kilka lat temu ikoniczny obiekt przeszedł przebudowę. Trwające ponad trzy lata prace od początku budziły sporo kontrowersji. W ich efekcie Warszawa straciła swój oryginalny symbol, a na jego miejscu stanęła przysadzista, pozbawiona dawnej lekkości i uroku atrapa.

Rotunda PKO znajdowała się w miejscu, w którym do 1944 roku stała narożna kamienica Pinkusa Lothego. Po II wojnie światowej ruiny tej kamienicy zostały rozebrane do poziomu parteru, a następnie całkowicie usunięte.

Rotunda PKO w październiku 1981 roku. Źródło: ETH-Bibliothek Zürich

Rotundę zaprojektował Jerzy Jakubowicz, a jej stalową konstrukcję – Stanisław Więcek i Włodzimierz Wojnowski. Budowa zakończyła się w 1966 roku. W elewacji okrągłego budynku umieszczono przezroczyste szyby, natomiast dach otrzymał charakterystyczne ząbkowanie.

15 lutego 1979 roku budynek został zniszczony w ok. 70%. Doszło tam do tragicznego w skutkach wybuchu gazu, w którym zginęło 49 osób, a 110 zostało rannych. Jak relacjonowali świadkowie, w momencie wybuchu cały gmach uniósł się nagle niczym „bańka mydlana”, po czym „pękł”, a z przeszklonych ścian na ulice runęły tafle szkła, wewnątrz zaś do podziemi archiwum zapadły się wszystkie kondygnacje budynku. Uszkodzona została także sąsiednia zabudowa. Odbudowy dokonano w szybkim tempie – pod koniec października Rotunda została ponownie oddana do użytku. Jedną z głównych, niekorzystnych zmian w stosunku do pierwowzoru, było zastosowanie w elewacji przyciemnianego szkła. Przed budynkiem odsłonięto tablicę z brązu upamiętniającą ofiary wybuchu.

Rotunda PKO po wybuchu. Public domain, via Wikimedia Commons

Rok 1979, świeżo wmurowana tablica pamiątkowa. Źródło: tygodnik Stolica nr 49

W 2010 roku właściciel nieruchomości, bank PKO BP, zdecydował o wybudowaniu w miejscu istniejącego budynku nowego obiektu – Nowej Rotundy. Na początku 2015 roku Stołeczny Konserwator Zabytków, pomimo wpisu Rotundy do rejestru zabytków, wydał decyzję zezwalającą na rozbiórkę. Dwa lata później rozpoczęto prace i budynek zniknął. Razem z nim wyburzono sąsiedni wieżowiec Universalu z 1965 roku, a na jego miejscu został zbudowany biurowiec Widok Towers.

Budynek w 1971 roku i współcześnie. Źródło: https://pastvu.com i whiteMAD/Mateusz Markowski

Ściana Wschodnia z Rotundą w 1972 roku. Źródło: tygodnik Stolica nr 36 i whiteMAD/Mateusz Markowski

Rotunda PKO w 1981 i 2023 roku. Źródło: ETH-Bibliothek Zürich i whiteMAD/Mateusz Markowski

Nowy, trzykondygnacyjny budynek o podobnym kształcie został oddany do użytku w listopadzie 2019 roku. Został zaprojektowany przez krakowską pracownię Gowin & Siuta. Dawną Rotundę zastąpiła niemal całkowicie nowa konstrukcja (zachowano jedynie dźwigary dachu oraz element centralny w formie parasola). Najwięcej jednak emocji wzbudziła elewacja Nowej Rotundy, która na wizualizacjach miała być niemal przezroczysta i nawiązywać do tej oryginalnej, zniszczonej w wybuchu. W efekcie dzisiaj oczom mieszkańców stolicy ukazuje się toporna budowla o podobnej bryle do tej historycznej, lecz zatarto w niej wszelkie atuty i cały charakter, dzięki którym była ikoną modernizmu i symbolem Warszawy.

Źródło: nowawarszawa.pl, prnews.pl, thereview.pl

Czytaj też: Metamorfoza | Architektura | Modernizm | Historia | Warszawa | Architektura PRL