Dom Pod Królami w Warszawie – kolebka polskiej nauki

Plac Teatralny jest dziś jednym z najważniejszych miejsc w centrum stolicy. Nie zawsze jednak tak było. Do czasu potopu szwedzkiego znajdował się tam skład soli. Później wzniesiono tam Marywil – zespół budynków, gdzie mieściły się zarówno apartamenty królewskie, jak i hale targowe. Jego pomysłodawczynią była Maria Kazimiera, żona Jana III Sobieskiego. Takie sąsiedztwo było zatem prestiżowe i pożądane. Nie bez powodu jeden z najbogatszych magnatów polskich ówczesnej epoki, wielki koronny Mikołaj Daniłowicz, postanowił tuż obok wybudować swoją siedzibę, która po licznych przebudowach i odbudowach jest dziś znana jako Dom Pod Królami w Warszawie.

Wzniesiona w 1621 roku okazała rezydencja magnacka była budynkiem dwupiętrowym, zwieńczonym kamiennymi rzeźbami figuralnymi i balustradą tralkową, która otaczała płaski dach. W południowo-zachodnim narożniku mieściła się pokryta kopułą klatka schodowa, dotychczas częściowo zachowana. Budynek miał w rzucie kształt prostokąta. W jego sklepionych piwnicach przechowywano szkatuły ze złotem, srebrem i z kosztownościami. A wokół rozciągał się rozległy ogród włoski z obowiązkowymi altaną i figarnią.

Józef Tadeusz Polkowski, Biblioteka Załuskich r. 1745, rys. źródło: Przyjaciel Dzieci: pismo tygodniowe. R. 1, 1861 nr 13 s. 101, Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa

W czasie potopu szwedzkiego budynek został zrujnowany. Kilka lat później przeszedł na własność prowincji koronnej jezuitów, a następnie prymasa Teodora Potockiego. W 1736 roku budynek odkupił biskup Andrzej Stanisław Załuski. Niedługo potem rozpoczęto prace nad dostosowaniem budynku do potrzeb Biblioteki Załuskich, które to trwały do 1754 roku. W trakcie prac remontowych udało się księdzu biskupowi zakupić płaskorzeźby przedstawiające popiersia królów polskich, które dzisiaj są znakiem rozpoznawczym budynku.

Dom Pod Królami w Warszawie, rok 1918 i 2022.

Zbiory książek przeniesiono do gmachu w 1745 roku, natomiast bibliotekę otworzono dwa lata później. Już w dniu otwarcia Biblioteka Załuskich należała do najzasobniejszych w Europie – zawierała 180 tysięcy druków, 10 tysięcy manuskryptów, tysiące map, atlasów i sztychów. Gabinet fizyczny, obserwatorium astronomiczne i muzeum osobliwości stanowiły działy odrębne. Księgozbiór zajmował 29 sal znajdujących się w pałacu. Za życia fundatorów stanowiła jeden z głównych ośrodków ruchu naukowego i kulturalnego nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie.

Pałac w latach 60. XX w. i obecnie.

Gdy upadła insurekcja kościuszkowska, na rozkaz Katarzyny II zasoby biblioteki wywieziono do Petersburga. Po spustoszeniu pomieszczeń przez rosyjskich żołnierzy budynek zamieniono w skład mąki, strawiony przez ogień w 1807 roku. Odbudowy doczekał się dopiero po 13 latach. Usunięto wtedy wieżyczkę z dachu, nadbudowano piętra, zmodyfikowano elewację itd. Pałac stał się kamienicą czynszową i pełnił taką funkcję aż do II wojny światowej. W 1900 roku rozebrano oficyny przed budynkiem, aby przeprowadzić tamtędy ulicę Hipoteczną. Wtedy to przeniesiono z nich rzeźby głów królewskich na frontową ścianę budynku.

Pałac na przełomie lat 60. i 70. XX w. oraz obecnie.

Kamienica bez większych zmian przetrwała wrzesień 1939 roku, całą okupację i Powstanie Warszawskie. Podpaliły ją dopiero w listopadzie 1944 roku oddziały Vernichtungskommando, które niszczyły systematycznie całą Warszawę. Niestety, większość książek została spalona, razem z niemal całą kolekcją rękopisów, starodruków, grafik i map. Gmach odbudowano w latach 1960–1962. Od 1962 znajduje się w nim siedziba Stowarzyszenia Autorów ZAiKS (od Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych) – polska organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi twórców. Fryz z popiersiami królów i książąt polskich odrestaurowano i dokonano uzupełnień – dziś jest ich 40.

Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z warszawskimi pałacami! To może Cię zainteresować: 

– PAŁAC JABŁONOWSKICH W WARSZAWIE – ODBUDOWA PO LATACH
– PAŁAC BLANKA W WARSZAWIE – REZYDENCJA STOŁECZNEJ BURŻUAZJI
– NIEISTNIEJĄCE ZABYTKI – PAŁAC BRÜHLA W WARSZAWIE

Czytaj też: Odbudowa | Zabytek | Architektura

Temat: Dom Pod Królami w Warszawie – kolebka polskiej nauki

Źródła: fotopolska.eu, NAC, polskiezabytki.pl, whk.up.krakow.pl, domena publiczna, muzeumpamieci.umk.pl, zaiks.org.pl