“Drapacz chmur” z ul. Kopernika – drugi najwyższy budynek przedwojennej stolicy

“Drapacz chmur” z ulicy Kopernika jest mało znanym przedstawicielem warszawskiej architektury przedwojennego modernizmu. Przed 1939 r. dzięki swej 11-kondygnacyjnej wieży należał do jednych z najwyższych obiektów w Warszawie, zwanych żartobliwie „chmuro drapaczami”.

Powstał w latach 1923-1928. Został zaprojektowany przez arch. Antoniego Jawornickiego dla Towarzystwa Budowy i Eksploatacji Hoteli i Sanatoriów „Helvetia”. Miał on być największym warszawskim hotelem, mieszczącym 170 pokoi. Ze względu na upadłość spółki budowę przerwano, wkrótce jednak wznowiono ją dla nowego inwestora i użytkownika, jakim była Polska Dyrekcja Ubezpieczeń Wzajemnych (przemianowana później na Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych).

Budynek w 1929 roku. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona

Bryła tego budynku była silnie rozczłonkowana, pierwotnie zaakcentowana wysoką wieżą pośrodku. Był to drugi najwyższy budynek w ówczesnej stolicy – ustępował tylko Prudentialowi, o którym pisaliśmy TUTAJ. Dekoracja i detale nawiązywały do stylu art déco. W 1939 roku budynek został uszkodzony. Podczas okupacji podjęto się jego remontu, prowadzonego pod kierunkiem inż. arch. Romana Piotrowskiego. W tym czasie znajdował się tam jeden z największych w Warszawie składów amunicji, broni i konspiracyjnych wydawnictw. Podczas prac remontowych przekształcono między innymi centralne wejście oraz przemurowano niektóre otwory okienne. W czasie powstania warszawskiego w 1944 roku niewyremontowany jeszcze do końca gmach uległ poważnym zniszczeniom. Zburzone zostały wówczas górne piętra wieży, co spowodowało uszkodzenia dolnych kondygnacji. Skrzydła boczne także ucierpiały.

“Drapacz chmur” z ulicy Kopernika w latach 20. i obecnie. Źródło: Dziesięciolecie Polski Odrodzonej – księga pamiątkowa 1918-1928 wydawnictwo i nakład Ilustrowanego Kuryera Codziennego, Światowida Na Szerokim Świecie Kraków – Warszawa 1928 i whiteMAD/Mateusz Markowski

1947 i 2023, odbudowa i stan obecny. Źródło: szukajwarchiwach.gov.pl i whiteMAD/Mateusz Markowski

Gmach odbudowano w latach 1946-1948 bez górnych pięter wieży. Powodem takiej decyzji były nie tylko uszkodzenia konstrukcji obiektu, ale również konieczność dostosowania gabarytów gmachu do sąsiedniego Teatru Polskiego oraz koncepcja Biura Odbudowy Stolicy odtworzenia historycznej „stanisławowskiej” panoramy skarpy warszawskiej. Budynek przeznaczono na siedzibę Zrzeszenia Pracowniczych Związków Zawodowych w Polsce (obecnie Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych). Na potrzeby tej instytucji scalono wewnętrznie dwa budynki sąsiadujące z dawnym gmachem PZUW od strony ul. Sewerynów. Poza OPZZ swoją siedzibę ma tam także Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Źródło: Ochrona Zabytków 2016 nr 2. Ewa Popławska-Bukało i Bogdan Popławski

Czytaj też: Architektura | Elewacja | Modernizm | Renowacja | Zabytek | Warszawa