Gmach Muzeum Narodowego w Szczecinie – cenny zabytek i ikona miasta

Gmach Muzeum Narodowego w Szczecinie, zlokalizowany przy ulicy Wały Chrobrego 3, to jeden z najbardziej znanych i reprezentacyjnych budynków w mieście. Stanowi centrum architektonicznego założenia nadodrzańskiego Wały Chrobrego (dawne niem. Hakenterrasse). Gmach został oddany do użytku w 1913 roku i był do końca II wojny światowej siedzibą Muzeum Miejskiego, w którym wystawiano bogate zbiory o przeróżnej tematyce. Obiekt do dziś pełni funkcje muzealne, należąc do najokazalszych gmachów tego typu w Polsce.

O zabudowaniu Wałów Chrobrego (ówczesnych Hakenterrasse) zadecydowano w 1901 roku. Gmach muzeum wybudowano w latach 1908–1911 według projektu Wilhelma Meyera-Schwartaua, który zaplanował nie tylko całe założenie, ale i wygląd poszczególnych obiektów. Pierwotnie znajdowało się tam Muzeum Miejskie, otwarte oficjalnie w 1913 roku, mieszczące zbiory sztuki.

Gmach Muzeum Narodowego w Szczecinie. Źródło: Dorota Kowalik, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons

Potężny obiekt, wybudowany na planie litery E, nawiązuje swoim stylem do modernizmu i secesji. Pomiędzy arkadami portyku fasady głównej – od strony Odry – znajdują się reliefy, przedstawiające cztery obiekty symbolizujące epoki kultury: piramidę Cheopsa (kultura egipska), Partenon (kultura grecko-rzymska), katedrę w Kolonii (kultura średniowieczna) oraz bazylikę św. Piotra (kultura renesansu włoskiego). Na ścianie południowej znajdują się kobiece postacie symbolizujące malarstwo, grafikę i rzeźbę. Powierzchnia wystawowa obiektu to 5563 m2. Wysokość gmachu wraz z kopułą wynosi 54 m. Muzeum nigdy nie zostało ukończone. Otwarcie pierwszej części w 1913 roku obejmowało mniej więcej połowę założenia i było jednocześnie końcem inwestycji. W następnym roku wybuchła I wojna światowa i budowa zeszła na dalszy plan. Pierwotne założenie przewidywało czteroskrzydłowy budynek z traktem na osi i dwoma dziedzińcami wewnętrznymi. Do jego realizacji nigdy nie powrócono.

Taras Centralny i Muzeum Narodowe na pocz. XX w. i w 1946 r. Źródło: Pomorska Biblioteka Cyfrowa i Muzeum Narodowe w Szczecinie

Pierwsze lata II wojny światowej gmach przetrwał bez szkód. Również w trakcie alianckich nalotów na niemiecki ówcześnie Stettin (od kwietnia 1943 do marca 1945) muzeum uniknęło bezpośrednich trafień bombami, jednak mury i okna zostały uszkodzone odłamkami. Poważniejszych uszkodzeń budowla doznała dopiero w trakcie oblężenia Szczecina w 1945 r. Tuż przed nim najcenniejsze eksponaty wywieziono do zamku w Koburgu. Najprawdopodobniej ostrzał artyleryjski doprowadził do zniszczenia środkowej wieżyczki i dachu, a także uszkodzenia klatki schodowej wiodącej z pierwszego na drugie piętro. Później Wały Chrobrego stały się miejscem koczowania ludności cywilnej uciekającej ze wschodnich części ówczesnych Niemiec, wtedy też muzeum zostało wielokrotnie splądrowane i podpalone.

Muzeum Narodowe i Urząd Wojewódzki w Szczecinie w 1930 i 1947 r. Źródło: Deutsche Fotothek www.deutschefotothek.de i fortepan.hu/Bogdan Celichowski

Dopiero w sierpniu 1945 r. do budynku weszli pracownicy utworzonego polskiego już Muzeum Miejskiego, zastając kompletny chaos i zniszczenia wnętrz, jednak zasadnicza całość bryły przetrwała, co było unikalne w zrujnowanym miejscami aż w 90 procentach mieście. Większość zachowanych zbiorów ewakuowano do siedziby Muzeum Miejskiego przy Staromłyńskiej 27 bądź wywieziono do Warszawy, zaś prowizorycznie zabezpieczony gmach w październiku 1946 r. przekazano Muzeum Morskiemu, podlegającemu Państwowemu Instytutowi Bałtyckiemu. Po wyremontowaniu budynek otwarto dla zwiedzających w 1948 r. Dwa lata później nastąpiło wcielenie Muzeum Morskiego do Muzeum Miejskiego, które zmieniło nazwę na Muzeum Pomorza Zachodniego. W latach 80. dokonano remontu, usuwając platformy z masztami flagowymi i ostatecznie likwidując okna połaciowe oświetlające górne sale. W tym samym czasie dokonano generalnej przebudowy wnętrz górnej kondygnacji.

Gmach Muzeum Narodowego w Szczecinie w 1915 i 2017 r. Źródło: Źródło: Pomorska Biblioteka Cyfrowa i Dorota Kowalik, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons

W pierwszych latach XXI w. odremontowano fasadę, przywracając jej dawną kolorystykę, oraz przywrócono pierwotne barwy sieni i otwarto nawiązującą do pierwotnego ustawienia wystawę sztuki antycznej (wg koncepcji R. Makały). Obecnie, oprócz zbiorów nautycznych, w budynku eksponowane są zbiory archeologiczne, etnograficzne (kolekcja afrykańska). Z dostępnej dla turystów wieży rozciąga się widok na Szczecin i okolice, szczególnie Międzyodrze. Od 1950 roku na piętrze działa scena teatralna, od 1 stycznia 1976 roku jako Teatr Współczesny.

Źródło: muzeum.szczecin.pl, pomeranica.pl

Czytaj też: Szczecin | Architektura | Renowacja | Zabytek | Historia | Ciekawostki