Karl-Marx-Allee w Berlinie – “ostatnia wielka ulica Europy”

Karl-Marx-Allee (aleja Karola Marksa) to monumentalny socjalistyczny bulwar zbudowany etapami przez NRD w latach 1952-1960 w Berlinie. Był to sztandarowy projekt odbudowy Niemiec Wschodnich po II wojnie światowej. Jego początkowa realizacja uświetniła obchody 70. rocznicy urodzin Stalina, co spowodowało nadanie promenadzie nazwy Stalinallee (Aleja Stalina). Dekadę później, podczas chruszczowowskiej akcji destalinizacji, zmieniono ją na znaną dziś nazwę Karl-Marx-Allee.

Karl-Marx-Allee rozpoczyna się przy Alexanderplatz i ciągnie przez niemal 3 km do Friedrichshain. Szeroka na 90 m sprawia wrażenie potężniejszej niż paryskie Pola Elizejskie. Przed nadaniem nazwy Stalinallee bulwar nosił nazwę Große Frankfurter Straße. Była to wówczas jedna z głównych ulic dzielnicy, zabudowana okazałymi kamienicami. Podczas II wojny światowej Berlin został poważnie zniszczony – w tym wschodnia dzielnica Friedrichshain. Podczas powojennej odbudowy postanowiono dawną Große Frankfurter Straße zamienić na reprezentacyjną aleję – dumę odradzających się Niemiec Wschodnich. Aby jej twórcom przedstawić jak najlepsze sugestie dotyczące wyjątkowego projektu, delegacja rządowa udała się w 1950 roku do Moskwy, Kijowa, Stalingradu i Leningradu, aby zapoznać się z urbanistyką i architekturą Związku Radzieckiego. Projekt został wykonany przez Egona Hartmanna przy współpracy z architektami Richardem Paulickiem, Hannsem Hoppem, Karlem Souradnym i Kurtem W. Leuchtem, a także głównym architektem Moskwy Aleksandrem W. Własowem i Siergiejem I. Czernyszewem, wiceprezesem Akademii Architektury. Reprezentacyjne budowle wzniesiono z przeznaczeniem na przestronne i luksusowe apartamenty dla klasy pracującej, a także sklepy, restauracje, kawiarnie, hotel turystyczny i ogromne Kino International.

Widok na Karl-Marx-Allee. Źródło: Ruslan Taran, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Przy budowie przepracowano 4 mln godzin i wykorzystano do niej ponad 38 mln cegieł. Kamień węgielny położył pierwszy premier rządu NRD, Otto Grotewohl. W budynkach ogromnych niczym pałace, z windami i dekorowanymi w socrealistycznym duchu elewacjami, klatkami schodowymi i kolumnadami w bramach oddano do użytku 2767 mieszkań z parkietami na podłogach, ciepłą wodą i centralnym ogrzewaniem. Na obu końcach alei – przy Frankfurter Tor i Strausberger Platz – znajdują się bliźniacze wieże, zaprojektowane przez Hermanna Henselmanna. Budynki wyróżniają się dekoracjami fasad, które zawierają tradycyjne motywy berlińskie Karla Friedricha Schinkla. Większość budynków pokryta jest architektoniczną ceramiką, co dodatkowo nadaje im splendoru. Aleja została zabudowana zarówno monumentalnymi ośmiopiętrowymi budynkami zaprojektowanymi w stylu socjalistycznego klasycyzmu Związku Radzieckiego, jak i prostymi, ośmio- do dziesięciopiętrowymi blokami z prefabrykatów z szerokimi terenami zielonymi od strony ulicy i pomiędzy nimi, które pochodzą z późniejszego okresu. Główną przyczyną zmiany stylu architektury były wysokie koszty budowy reprezentacyjnych pałaców robotniczych oraz przemiany obowiązujących wówczas wzorców.

Okolica Große Frankfurter Straße w 1928 r. i Karl-Marx-Allee w 2015 r. Źródło: 1928.tagesspiegel.de

3 sierpnia 1951 r. na nowej alei został uroczyście poświęcony monumentalny pomnik Stalina. Pozostał tam do 1961 r., kiedy go usunięto w ramach destalinizacji, a w jej wyniku zmieniono także nazwę ulicy na cześć założyciela marksizmu, Karola Marksa. Później ulica była wykorzystywana do corocznej parady z okazji Dnia Maja w Niemczech Wschodnich, w której uczestniczyły tysiące żołnierzy wraz z czołgami i innymi pojazdami wojskowymi, aby pokazać potęgę i chwałę komunistycznego rządu. Po ukończeniu bulwar cieszył się dużą popularnością zarówno wśród berlińczyków, jak i turystów. Zakupy na Karl-Marx-Allee były charakterystycznym elementem codziennego życia stolicy. Można było tam znaleźć rzeczy, których nie dało się zdobyć gdzie indziej, a obiekty handlowe stały się przykładem dla całej NRD. Sklepy oferowały dużą różnorodność i były atrakcyjnie udekorowane. Można było zrelaksować się w kawiarniach typu Sybylle czy w kinie Kosmos, a wieczorem zabrać gości do jednej z reprezentacyjnych restauracji o tak osobliwych nazwach jak Warschau, Bukarest czy Budapest. Bulwar pełnił także funkcję ideologiczną, polegającą na zapoznawaniu gości z kulturą „socjalistycznych państw siostrzanych”.

Do 1989 r. najstarsze budynki wymagały kapitalnego remontu. Połowa płytek odpadła z ich fasad, co spowodowało konieczność ustawienia w niektórych miejscach konstrukcji osłonowych nad chodnikami, w celu ochrony bezpieczeństwa pieszych. Bulwar zyskał wielkie uznanie postmodernistów, Philip Johnson określił go jako „prawdziwe planowanie miejskie na wielką skalę”, podczas gdy Aldo Rossi nazwał aleję „ostatnią wielką ulicą Europy”. Od zjednoczenia Niemiec większość budynków, w tym dwie charakterystyczne wieże, zostały odrestaurowane. Zabudowa założenia jest niekiedy dogęszczana, z poszanowaniem zaprojektowanego przed dekadami układu. Co jakiś czas powraca też temat przywrócenia nazwy ulicy na przedwojenną Große Frankfurter Straße.

Dzisiaj, kilkadziesiąt lat później, wartość założenia jest niepodważalna, a w kręgach fachowych dawno już zdobyła uznanie jako ważny nurt powojennej architektury europejskiej, choć od upadku epoki stalinizmu bywał często niedoceniany, a z powodu zdobień fasad i wykończeń elewacji określany przez mieszkańców Berlina mianem „architektury cukierniczej”, „snu cukiernika” czy „tortu weselnego”. Musiało upłynąć pół wieku, aby docenić walory tego budownictwa.

Źródło: dw.com, visitberlin.de, pawelwronski.blog

Czytaj też: Architektura | Socrealizm | Osiedle | Urbanistyka | Miasto | Blok | Berlin | Niemcy