Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Historia jednego z najważniejszych miejsc w stolicy.

Pomysł na oddanie hołdu poległym w walkach nieznanym żołnierzom narodził się po I wojnie światowej we Francji. To w stolicy tego kraju w 1920 roku powstał pierwszy na świecie Grób Nieznanego Żołnierza. W Polsce pierwsze inicjatywy mające na celu stworzenie miejsca upamiętniającego poległych miały miejsce w 1921 roku. Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie powstał jednak ostatecznie w 1925 pod kolumnadą Pałacu Saskiego. Jego ideą jest oddanie hołdu wszystkim, którzy poświęcili życie za ojczyznę. Grób zaliczany jest do narodowych imponderabiliów, symbolizujących największe poświęcenie.

Pamiątkowa płyta ku czci Nieznanego Żołnierza została umieszczona najpierw u stóp pomnika księcia Józefa Poniatowskiego przez mieszkańców Warszawy. Fakt ten stał się elementem decydującym w dyskusji o lokalizacji grobu – postanowiono umieścić go pod arkadami kolumnady pałacu Saskiego. Pobojowisko, z którego miały zostać ekshumowane szczątki żołnierza do złożenia w grobie, wybrano losowo, spośród 15 pól bitewnych z lat 1918–1920. Los padł na Cmentarz Orląt Lwowskich. Z bezimiennych grobów wydobyto tam 29 października 1925 roku trzy trumny: sierżanta, kaprala oraz ochotnika. Ostatecznie wybrano trumnę 14-letniego szeregowca w maciejówce. 2 listopada prochy obrońcy Lwowa złożono w grobowcu pod kolumnadą Pałacu Saskiego. Obok trumny umieszczono urny z ziemią z innych pól bitwy oraz zapalono wieczny znicz.

Pałac Saski w czasie I wojny światowej, po zajęciu miasta przez Niemców. Nowe władze przekształciły pałac na siedzibę Administracji Cywilnej i Generalnego Gubernatorstwa.

Wyboru trumny dokonała Jadwiga Zarugiewiczowa. Jej najstarszy syn Konstanty zginął bohaterską śmiercią w 1920 roku podczas wojny polsko-bolszewickiej w bitwie pod Zadwórzem, nazywanej „Polskimi Termopilami”. Pięć lat później to właśnie jego matkę poproszono o wskazanie trumny z bezimienną ofiarą walk, która miała zostać złożona w warszawskim Grobie Nieznanego Żołnierza. Kobieta została pośmiertnie odznaczona Orderem Odrodzenia Polski i spoczęła na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Wybrane zwłoki Bohatera przewieziono ze Lwowa do Warszawy 1 listopada 1925 roku. Jego trumna została złożona na lawecie armatniej zaprzężonej w konie. Uroczysty kondukt przeszedł Alejami Jerozolimskimi, Nowym Światem i Krakowskim Przedmieściem przez Plac Zamkowy do Katedry św. Jana. Tam odprawiono uroczyste nabożeństwo w wojskowej asyście. Następnie trumnę złożono w arkadach Pałacu Saskiego.

“Moment wyboru zwłok Nieznanego Żołnierza przez Jadwigę Zarugiewiczową” – zdjęcie (skan) pochodzi z tygodnika Stolica nr 46 (1769) 15.11.1981

Pierwszy pałac powstał po 1661 roku jako piętrowy barokowy budynek z czterema wieżami. Pałac później przechodził z rąk do rąk i był przebudowywany oraz rozbudowywany. Budynek został włączony w założenie architektoniczne zwane Osią Saską. Po śmierci Augusta III Sasa w 1763 roku pałac utracił status rezydencji królewskiej i podupadł. W budynku część pomieszczeń wynajęto na biura i mieszkania, a później również na siedzibę Liceum Warszawskiego. W 1817 roku podjęto próby zmiany charakteru budynku i okołopałacowego założenia krajobrazowego, lecz dopiero ponad 20 lat później doszło do faktycznej przebudowy. Wykonał ją Adam Idźkowski na zlecenie nowego właściciela, kupca Iwana Skwarcowa. Gmach przebudowano w stylu klasycystycznym, rozbierając część środkową pałacu i dodając w tym miejscu kolumnadę w porządku korynckim. Zmodyfikowano także oba skrzydła boczne pałacu, dodając m.in. nawiązujące do stylu kolumnady pilastry. Przebudowany pałac przejął nazwę wcześniejszego budynku.

“Kim jesteś Ty? Nie wiem. Gdzie dom Twój rodzinny? Nie wiem. Kto Twoi rodzice? Nie wiem i wiedzieć nie chcę i wiedzieć nie będę, aż do dnia sądnego. Wielkość Twoja w tem, żeś nieznany” – te słowa wypowiedział ks. prałat Antoni Szlagowski w dzień Zaduszny – 2 listopada 1925 r. podczas Mszy św. w archikatedrze św. Jana w Warszawie w związku z przybyciem do stolicy trumny, w której spoczywało ciało Nieznanego Żołnierza.

Budynek przetrwał niemal całą wojnę bez większych uszkodzeń, lecz pod koniec 1944 roku niemieckie oddziały wycofujące się z Warszawy wysadziły go w powietrze. Co ciekawe, fragment arkad z grobem w większości ocalał. Częściowo zburzone arkady po wojnie zostały odbudowane i grób odsłonięto ponownie 9 maja 1946 roku. Z biegiem lat i zmian ustroju dodawano kolejne pamiątkowe płyty. Ostatnio miało to miejsce w 2017 roku. Co kilkadziesiąt lat powracano z pomysłem na rekonstrukcję całego gmachu, lecz do faktycznej odbudowy nigdy nie doszło.
Przed Grobem Nieznanego Żołnierza całorocznie, przez 24 godziny na dobę, pełni wartę honorową dwuosobowy posterunek żołnierzy z Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego. W każdą niedzielę o godz. 12:00 przed grobem odbywa się ceremonia uroczystej zmiana warty.

Pałac Saski i to, co z niego pozostało – Grób Nieznanego Żołnierza.

Budowa grobu w arkadach pałacu i to samo miejsce dziś.

Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie – lata 20. XX w. i rok 2022.

Uszkodzony Pałac Saski przed detonacją i Plac Piłsudskiego dziś.

Grób w 1945 i 2022.

Okolica Pałacu Saskiego w roku 1935 i 2021. Warto zwrócić uwagę na ogrom zmian, jakie zaszły na przestrzeni dekad.

 

W grudniu 2021 roku powołano Spółkę Celową Pałac Saski, która ma zająć się odbudową zachodniej pierzei placu Piłsudskiego, w tym Pałacu Saskiego. Obecnie trwają prace przygotowawcze, a kolejnym etapem będzie odkrycie zabytkowych piwnic Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz piwnic pod kamienicami przy ul. Królewskiej. Prace budowlane powinny ruszyć za 3 lata i zakończyć się około 2030 roku. Konkurs na projekt architektoniczny ma być ogłoszony na początku przyszłego roku. Inwestycja ma pochłonąć 2,5 mld zł.
Planowana odbudowa budzi spore kontrowersje. Argumentem “za” odbudową jest m.in. twierdzenie o konieczności domknięcia urbanistycznego placu Piłsudskiego, natomiast przeciwko tej inwestycji stoją np. argumenty z zakresu ochrony środowiska – konieczne będzie wycięcie ok. 70 drzew. Kontrowersyjne wydaje się też wkomponowanie tak ważnego symbolu, jakim jest Grób Nieznanego Żołnierza w nowy budynek, który nie będzie przecież zabytkiem, a tylko będzie go udawał. Plany odbudowy pojawiały się już parokrotnie lecz nic z nich nie wychodziło. Czy tym razem się uda, a na Plac Piłsudskiego wróci utracona przed laty pierzeja?

Spodobał Ci się ten temat? Znajdziesz u nas więcej historii związanych z warszawskimi zabytkami! To może Cię zainteresować: 

– KRÓL WARSZAWSKICH PRZEPRAW: MOST KSIĘCIA JÓZEFA PONIATOWSKIEGO
– NIEISTNIEJĄCE ZABYTKI: CZERWONY PAŁAC BRANICKICH W WARSZAWIE
– PERŁY PRZEDWOJENNEJ WARSZAWY: FILHARMONIA NARODOWA KIEDYŚ I DZIŚ

Czytaj też: Warszawa | Zabytek | Historia | Polska

Temat: Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Historia jednego z najważniejszych miejsc w stolicy.

Źródła: warszawa.fandom.pl, rp.pl, muzhp.pl, polska-zbrojna.pl, fotopolska.eu, mapa.um.warszawa.pl, domena publiczna