Katowicka Superjednostka – parafraza słynnego Unité d’Habitation Le Corbusiera

Skomasowana Jednostka Mieszkaniowa, znana szerzej jako Superjednostka, narodziła się 60 lat temu, gdy w Katowicach planowano rozbudowę zachodniej części śródmieścia. Zorganizowano wówczas zamknięty konkurs, do którego zaproszono trzech architektów: Mieczysława Króla, Wiktora Lipowczana oraz Juranda Jareckiego. Tak powstały trzy koncepcje zagospodarowania tej części miasta. Zwyciężył projekt Mieczysława Króla, w którego skład wchodził właśnie m.in. słynny, ogromny blok – ikona architektury brutalizmu.

Superjednostka, powstała w latach 1967−1972, to jeden z największych wielokondygnacyjnych budynków mieszkalnych w Polsce, usytuowany w Śródmieściu Katowic, przy alei Wojciecha Korfantego, w pobliżu ronda gen. Jerzego Ziętka. Znajdują się w niej 762 mieszkania w czterech wariantach, o powierzchni użytkowej od 38 m2 do 55,58 m2. W każdym z nich zaprojektowano doświetlaną pośrednio kuchnię oraz balkon zajmujący całą szerokość mieszkania. Budynek ma 187,5 m długości, 51 m wysokości (15 pięter plus dwa poziomy usługowe oraz techniczne) i stoi na żelbetowych, antropomorficznych słupach (fr. pilotis), które mają za zadanie nadawać masywnej bryle wrażenie lekkości, unoszenia sie nad ziemią, i ułatwiać przepływ wiatru oraz minimalizować wstrząsy tektoniczne. Windy zatrzymują się na co trzecim piętrze, a przejście przez cały budynek możliwe jest tylko na piętrach 2., 8. i 14. Obiekt jest w pełni podpiwniczony, w jego podziemiach znajduje się garaż na 175 samochodów. Kolos, należący do Katowickiej Spółdzielni Mieszkaniowej, ma własne zasilanie w wodę i prąd. Koncepcji przyświecało stworzenie miejsca, które w jak największym stopniu będzie sprzyjać idei doskonałego budownictwa mieszkaniowego i ułatwiać kontakty społeczne.

Widok z ronda w 2011 r. Autor zdjęcia: Eugeniusz S./fotopolska.eu, Licencja: CC-BY 3.0

Superjednostkę zaprojektował Mieczysław Król – jego plany jednak znacznie zredukowano pod względem jakościowym. Pierwotnie architekt zaprojektował duże i dwupoziomowe przeszklenia parteru w podcieniach pod słupami oraz wyposażył wszystkie balkony w efektowne szyby zbrojone oddzielające lokatorów od ich sąsiadów. Po remoncie elementy te usunięto, co wpłynęło negatywnie na wizerunek budowli. Zniknęła także oryginalna mozaika z czerwonej terakoty, która wyróżniała wszystkie trzy wejścia do budynku na parterze. Nie doczekał się realizacji przedstawiony przez architekta pomysł przedszkola, świetlicy dla mieszkańców i trzepaka na dachu. W 1967 roku prezydent Francji Charles de Gaulle, będąc z oficjalną wizytą w Polsce, porównał Superjednostkę do modernistycznego marsylskiego bloku z 1952 roku autorstwa Le Corbusiera. Pomimo podobnej architektury katowicki blok jest jednak znacznie uboższą wersją realizacji idei słynnego architekta.

Założenia były w dużej mierze spójne z koncepcją słynnego Unité d’Habitation. Przede wszystkim jednak nawiązywały do triady: soleil-espace-verdure (słońce-przestrzeń-zieleń), którymi mieli cieszyć się lokatorzy budynku. Mieczysław Król zrealizował jednak odmienny pod względem układu funkcjonalnego obiekt. Jest on dłuższy i wyższy od Jednostki Marsylskiej. Brakuje też w nim funkcji usługowych, jakie znajdują się we wnętrzu Unité d’Habitation i stanowią jeden z filarów samowystarczalności. Nie znajdziemy również dachu wykorzystywanego w celach rekreacji, który w oryginale odgrywa istotną, więziotwórczą rolę. Także ogólna forma architektoniczna i płaskie elewacje jedynie w lekkim stopniu nawiązują do fasad Bloku Marsylskiego, jednak nie oddają ich natury i fantazji. Wspólne dla obu budynków pozostaje za to oszczędne gospodarowanie przestrzenią oraz wyniesienie budynku na wspomnianych już słupach. Mimo zachowania jedynie kilku podstawowych założeń idei Le Corbusiera, obiekt przywołuje w prostej linii skojarzenia ze sławną marsylską kuzynką, która miała zapewniać godne i idealne warunki do życia.

Od 1994 roku budynek posiada status osiedla. Od tego czasu na dachu bloku zamiast napisów „NASZE SERCA MYŚLI CZYNY TOBIE SOCJALISTYCZNA OJCZYZNO” oraz herbu Katowic były montowane różne logotypy i neony firm. W 2011 roku zakończono gruntowny remont elewacji.

Niedawno publikowaliśmy projekt dyplomowy magisterski – modernizacja Superjednostki w Katowicach, którego autorem jest Filip Gawin, absolwent Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej. Artykuł można przeczytać TUTAJ.

Źródło: architektura.muratorplus.pl, slazag.pl

Czytaj też: Katowice | Modernizm | Brutalizm  | Architektura PRL | Architektura w Polsce