Kościół Świętego Józefa w Zabrzu – najwspanialsza w Polsce świątynia okresu międzywojennego

Kościół Świętego Józefa w Zabrzu to jeden z najcenniejszych przykładów nowoczesnej architektury sakralnej na Górnym Śląsku. Świątynia łączy w sobie tradycyjne formy z modernistycznymi środkami wyrazu oraz koncepcjami luministycznymi. Masywny budynek przywodzący na myśl fabrykę lub okręt wzniesiono z cegły w latach 30. XX w. przy obecnej ul. Roosevelta. Kościół po prawie stu latach wciąż budzi w odbiorcach emocje i nie sposób przejść obok niego obojętnie.

Parafia św. Józefa w Zabrzu powstała w 1931 roku. W związku z tym zdecydowano o budowie nowej świątyni. Po zebraniu środków finansowych zwrócono się do architekta Dominikusa Böhma, profesora Kölner Werkschulen w Kolonii, z propozycją przygotowania przez niego projektu. Böhm był uznawany za specjalistę od budownictwa sakralnego. Budynek był gotowy już w grudniu 1931, a w następnym roku miała miejsce uroczystość konsekracji. Obiekt ulokowano w południowo-zachodniej części obecnego śródmieścia Zabrza, na terenie historycznego osiedla Gagfa z okresu dwudziestolecia międzywojennego, w niewielkiej odległości od Areny Zabrze.

Arena Zabrze – w tle kościół św. Józefa, ok. 1940 r. Źródło: Technische Universität Berlin

Kościół Świętego Józefa wzniesiony został z cegły o różnym stopniu wypalenia, ułożonej w wątku wendyjskim, znanym ze średniowiecza. Świątynia powstała na planie prostokąta, zaokrąglonego jednak od strony prezbiterium. Ten kształt przywodzi na myśl okręt. Od wschodu dostawiono niewiele wyższą wieżę o kwadratowej podstawie. Główne wejście do świątyni znajduje się między dwiema kolejnymi, wysokimi wieżami bez hełmów, które spinają wielokondygnacyjne arkady. Kościół przypomina jednocześnie potężną ceglaną fabrykę – bardzo nowoczesny ówcześnie obiekt, ale także wiekową średniowieczną świątynię, która zdaje się tam stać od wieków.

Kościół na przełomie lat 30. i 40. oraz obecnie. Źródło: Bildarchiv Foto Marburg i Nemo5576, CC-BY-SA-3.0, via Wikimedia Commons

Wnętrze jest bardzo przestronne, z szeroką nawą główną i wąskimi bocznymi. Wyraźnie podkreślone jest znaczenie prezbiterium, wyniesionego ponad powierzchnię posadzki nawy. Nad całością zaprojektowano efektowny kasetonowy strop. Światło wpada do wnętrza przez wąskie, zwieńczone półkoliście okna oraz nawiązujące do gotyku rozety, które tworzą w świątyni prawdziwy spektakl świateł. Dominikus Böhm był również twórcą wystroju wnętrz, mebli, witraży i mens ołtarzowych. Witraż – „Najświętszy Sakrament” – zaprojektowany został w 1942 roku. W 1957 roku umieszczono w prezbiterium witraż „Świętej Rodziny”.

Twórca świątyni nadał jej elementom wiele symbolicznych znaczeń, m.in. symbolika światła jako emanacji Boga, symbolika liczb świętych, fasada – rzymskie bramy (brama do nieba) lub akwedukt – woda życia czy metafora drogi życia – wydłużona nawa kościoła, której towarzyszy 7 okien z siedmioma sakramentami w witrażach.

Wnętrze kościoła w 1932 r. i dziś. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i Mariusz Brzeziński

Kościół Świętego Józefa przetrwał do dziś w doskonale zachowanej formie. Zawierucha II wojny światowej odcisnęła na nim jednak swój ślad. Elewacja budynku nosi ślady po uderzeniach pocisków, które dodają jej jeszcze więcej tajemniczości. Ceglane mury pnące się wysoko do nieba kojarzą się z najświetniejszymi znanymi nam przykładami ceglanej architektury, takimi jak krzyżacki zamek w Malborku czy kościół Najświętszej Marii Panny w Gdańsku. Zaprojektowana przez Dominicusa Böhma świątynia uważana jest za najwspanialszy w Polsce kościół okresu międzywojennego.

Źródło: bryla.pl, slaskie.travel, zabytek.pl

Czytaj też: Architektura w Polsce | Architektura sakralna | Zabytek | Cegła | Modernizm