Muzeum Geologiczne w Warszawie ma już ponad sto lat. Prezentuje niezwykle ciekawe zbiory

Muzeum Geologiczne w Warszawie mieści się w gmachu Państwowego Instytutu Geologicznego przy ul. Rakowieckiej 4. Zostało założone w budynku wzniesionym w 20-leciu międzywojennym. W muzeum znajduje się 8 tematycznych wystaw stałych, a na głównej sali wystawowej można zobaczyć zmontowane szkielety wymarłych przed tysiącami lat stworzeń. Ogółem na wystawie zgromadzono ok. 4,5 tys. eksponatów.

Pierwszym naczelnym kustoszem muzeum został Jan Czarnocki, który z wielkim zaangażowaniem zabrał się do tworzenia kolekcji muzealnej. Trzon zbiorów stanowiły przekazane przez niego i innych wybitnych geologów kolekcje gromadzone w czasie ich wieloletnich badań oraz eksponaty przekazane z Muzeum Przemysłu i Rolnictwa i Politechniki Warszawskiej. Na początku swej działalności instytut mieścił się na III piętrze pałacu Staszica w Warszawie, gdzie miejsca wystarczało na zorganizowanie zaledwie kilku podstawowych pracowni, zbiory więc zgromadzono w skrzyniach w magazynach, z nadzieją na ich późniejsze wyeksponowanie. Kolekcja liczyła wówczas 180 000 okazów.

Pałac Staszica przed 1939 r. – pierwsza siedziba instytutu. Fot. Henryk Poddębski, Public domain, via Wikimedia Commons

Budowę docelowej siedziby Państwowego Instytutu Geologicznego rozpoczęto w 1925 roku. W wyniku konkursu realizację budowy powierzono znanemu architektowi – Marianowi Lalewiczowi. Budowę pawilonu południowego ukończono rok później. Natomiast gmach główny, w którym znajduje się muzeum oddano do częściowego użytku w 1930 roku. Wtedy też nastąpiła ostateczna przeprowadzka z pałacu Staszica. Nowemu budynkowi nadano cechy klasycystyczne, z widocznymi wpływami stylu narodowego. Autor projektu nawiązywał między innymi do twórczości Antonia Corazziego. Zauważalne są też analogie pomiędzy wystrojem wnętrz sali muzealnej (obecnie imienia E. Strzeleckiego) a renesansowymi krużgankami dziedzińca na Wawelu. W obiekcie dla Muzeum Geologicznego przeznaczono cały parter głównego pawilonu, obejmujący trzy sale o powierzchni ogólnej 1500 m kw. oraz 20 piwnic w podziemiach (600 m kw.). Ten układ wzorowano na założeniach architektonicznych Instytutu Górniczego w Petersburgu i Brytyjskiego Muzeum Geologicznego w Londynie, gdzie w głównych salach umieszczono ekspozycję, a wokół nich rozmieszczono pomieszczenia na kameralne wystawy i pracownie.

W 1934 roku przystąpiono do organizowania działu wystawowego, jednak brak odpowiednich gablot i mebli bardzo utrudniał to przedsięwzięcie. Dzięki działaniom nowego dyrektora Państwowego Instytutu Geologicznego, prof. Karola Bohdanowicza, w marcu 1938 roku zostały uruchomione pracownie muzealne: preparatornia, szlifiernia i magazyny. W efekcie wzmożonej pracy i dofinansowania powstały w 1939 roku pierwsze wystawy. Ekspozycje te dawały pełny obraz budowy geologicznej Polski i jej bogactw, rozpoznanych ówczesnymi badaniami, wzbogacone mapami, przekrojami geologicznymi i modelami. Do najbardziej interesujących należał model Polskiego Zagłębia Węglowego. W roku 1939 w Księdze Nabytków zarejestrowano prawie 200 kolekcji, co przekładało się na kilkaset tysięcy okazów. Były to największe zbiory geologiczne w Polsce.

Główna sala muzealna w 1935 r. i obecnie. Źródło: Muzeum Warszawy, Autor: Henryk Poddębski i Robert Niedźwiedzki, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

II wojna światowa przerwała realizacje dalszych prac. Podczas bombardowania Warszawy we wrześniu 1939 roku muzeum poniosło ogromne straty. Szklany dach został podziurawiony, wyposażenie połamane a okazy zniszczone, porozrzucane i zmieszane z gruzem. W 1944 roku podczas powstania warszawskiego spłonęła duża część muzeum wraz z najcenniejszymi zbiorami. Ocalało 30 % okazów: część wydobyto spod gruzów i mimo dużych uszkodzeń, stanowią one do dziś cenne materiały. W 1945 r. rozpoczęto prace porządkowe i zabezpieczanie zbiorów oraz przystąpiono do odbudowy instytutu. Powojenny rozwój prac geologicznych przyczynił się do szybkiego powiększenia liczebności kolekcji: organizowano specjalne wyjazdy terenowe, mające na celu zebranie eksponatów wystawowych, na apel dyrekcji instytutu wyjątkowe okazy przekazały zarządy kopalń i dyrekcje przedsiębiorstw geologicznych.

Ministerstwo Przemysłu i Handlu przekazując odbudowane gmachy w końcu 1946 roku zwróciło się do prof. Karola Bohdanowicza o umożliwienie zorganizowania w nich wystawy Przemysłu Ziem Odzyskanych. Wystawa ta, otwarta przy udziale najwyższych władz państwowych, była dużym wydarzeniem w życiu ówczesnej Warszawy. Od 11 maja do 30 czerwca 1947 roku zwiedziło ja kilkadziesiąt tysięcy ludzi, którzy byli zaskoczeni stanem gmachu i estetycznym uporządkowaniem otoczenia. Było to, wśród ówczesnych ruin Warszawy, wyjątkiem i podkreślało duże znaczenie geologii w życiu gospodarczym kraju. W latach 50. ozdobą muzeum stały się m.in. skrzemieniały pień karbońskiego drzewa nagonasiennego oraz szkielety wielkich ssaków plejstoceńskich. Szkielet mamuta wielkiego został złożony w 1957 roku i stał się symbolem muzeum. Obok mamuta stanęły jeszcze dwa szkielety – niedźwiedzia jaskiniowego i nosorożca włochatego.

Intensywne badania prowadzone w kolejnych dekadach napędzały rozwój instytutu, a muzeum powiększało swoje zbiory i otwierało kolejne sale wystawowe. Lata 90. przyniosły zasadniczą zmianę w podejściu do roli, jaką ma odgrywać Muzeum Geologiczne PIG. Z instytucji o naukowym charakterze zaczęto przekształcać się w placówkę, którym głównym celem stała się edukacja geologiczna i ekologiczna społeczeństwa. Szeroko zakrojone prace modernizacyjne poszczególnych wystaw przyniosły zamierzony rezultat. Przestrzeń muzeum stała się dużo bardziej przystępna i atrakcyjna dla odwiedzających, a nowym i bardzo popularnym eksponatem stała się rekonstrukcja naturalnej wielkości dinozaura Dilophosaur wethelliri. Oficjalne i uroczyste otwarcie nowej ekspozycji odbyło się w listopadzie 1999 roku. Służy ona Warszawiakom do dziś.

W 2000 roku rozpoczęto remont podziemi, dzięki czemu muzeum zyskało około 800 m kw. powierzchni magazynowej, klimatyzowanej i wyposażonej w nowoczesne szafy przesuwne. Gromadzony przez dziesiątki lat, liczący ponad pół miliona okazów zbiór, w 2001 roku został umieszczony w nowym Magazynie Zbiorów. W 90. rocznicę istnienia Państwowego Instytutu Geologicznego, odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Pawłowi Edmundowi Strzeleckiemu, a główną salę wystawową nazwano jego imieniem. Należy ona do najpiękniejszych w Warszawie.

“Pasje geologiczne staramy się rozwijać poprzez bezpośredni kontakt ze społeczeństwem proponując ciekawe oprowadzanie po wystawie, w trakcie lekcji i warsztatów muzealnych, pikników, konkursów, gier i wycieczek terenowych oraz imprez popularnonaukowych” – piszą na swojej stronie władze muzeum.

Źródło: pgi.gov.pl

Czytaj też: Architektura w Polsce | Warszawa | Muzeum | Zabytek | Historia