Nieistniejące zabytki: Pałac Brühla w Warszawie

II wojna światowa obeszła się z Polską wyjątkowo okrutnie. To tutaj trwały walki już od pierwszych dni września, tutaj powstały obozy koncentracyjne, tutaj poniesiono jedne z najbardziej dotkliwych strat materialnych oraz ludzkich. W sercu Polski, w jej stolicy, nazywanej przez niektórych “Paryżem Wschodu” doszło do jednej z największych zbrodni II wojny światowej.

Adolf Hitler chcąc zemsty na Polakach za zorganizowanie i wybuch Powstania Warszawskiego, po jego upadku zadecydował o całkowitym unicestwieniu miasta, co miało przerwać tamtejszą wielowiekową historię oraz złamać polską państwowość. W lewobrzeżnej Warszawie Niemcy zamordowali około 150 000 osób. Niemal 3 razy tyle wywieziono do obozów koncentracyjnych i obozów pracy przymusowej, a resztę wypędzono i rozproszono na obszarze Generalnego Gubernatorstwa. Ocalałych powstańców zamknięto w obozach jenieckich. Nadejścia Armii Czerwonej doczekało pośród gruzów i ruin od 400 do 1000 osób.

Pałac Brühla w Warszawie na rycinie z 1908 roku

Obok niewyobrażalnych strat w ludności doszło też do niemal całkowitego zniszczenia miasta. 85% stolicy Niemcy obrócili w ruinę. Pałace, kościoły, muzea, kamienice, mosty, teatry, pomniki i wreszcie Zamek Królewski przestały istnieć. Wiele zabytków odbudowano, część nie doczekała się wskrzeszenia do dziś. Jednym z takich zabytków jest Pałac Brühla w Warszawie.

Widok z lotu ptaka na Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego (daw. dziedziniec Pałacu Saskiego) kiedyś i obecnie. 

Był on uważany za jeden z najpiękniejszych warszawskich pałaców. Znajdował się przy obecnym Placu Marszałka Józefa Piłsudskiego, w sąsiedztwie majestatycznego i rozległego Pałacu Saskiego, który podzielił smutny los sąsiada. 

Budynek wzniesiono w latach latach 1639-1642 dla Jerzego Ossolińskiego, jako jednopiętrowy gmach na planie czworokąta z dwiema wieżyczkami. W kolejnych latach pałac został rozbudowany według projektu Tylmana z Gameren. W 1750 roku pałac zakupił Henryk Brühl, pierwszy minister króla Augusta III. W latach 1754-1759 pałac ponownie rozbudowano, a jego fasadom nadano styl rokokowy. Od strony placu Saskiego stanęła brama, natomiast od strony ogrodu budynek ozdobiono kolumnadą. W 1787 roku przyjęto uchwałę o zakupie Pałacu Brühla, jako siedziby dla ambasady Rosji. W latach 1787-1788 doszło do kolejnej dużej  przebudowy pałacu. Pracami kierował projektant Łazienek, architekt Dominik Merlini. W 1882 roku zaadaptowano budynek dla Centralnego Biura Telegraficznego. Projektantem był Karol Kozłowski.

Widok od strony obecnego Placu Marszałka Józefa Piłsudskiego na bramę frontową

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, Pałac Brühla w Warszawie stał się siedzibą Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Projekt rewitalizacji pałacu powierzono jednemu z najpopularniejszych architektów tamtego okresu, Bohdanowi Pniewskiemu. Wykonano wówczas szereg zmian, które sprawiły, że pałac znalazł się w czołówce najciekawszych budynków przedwojennej Warszawy, w dużej mierze ze względu na swoje nowoczesne, stylowe wnętrza.

Widok na fasadę tylną od strony ulicy Fredry. Widoczne nowe skrzydło zaprojektowane przez Bohdana Pniewskiego

Już we wrześniu 1939 roku uszkodzeniu uległ dach pałacu, który wkrótce naprawiono. Gmach został później przejęty przez niemiecką administrację. Pałac Brühla został wysadzony w powietrze 19 grudnia 1944 roku przez Niemców, jako element planowych wyburzeń warszawskich zabytków po upadku powstania. Rokokowa perła warszawskiej architektury zamieniła się w gruzowisko. Po wojnie ruiny uprzątnięto a w miejscu pałacu posiano trawę.

Do dziś zachowały się piwnice pałacu, jednak pozostają zasypane. Ocalała też garstka elementów rzeźbiarskich pałacu. Są one eksponowane w Muzeum Ziemi PAN w Warszawie. Istnieją plany odbudowy pałaców Sakiego i Brühla, lecz wciąż są odkładane w czasie.

Czytaj też: Warszawa | Zabytek | Historia | Metamorfoza | Polska

Źródła: warszawa.wikia.pl, wikipedia.pl, fotopolska.eu, NAC, saski2018.pl, whu.org.pl, Google Earth