Wyburzenie zachodniej pierzei Starego Rynku w Bydgoszczy. Zbrodnia na miejskiej tkance

Bydgoszcz posiada jeden z najlepiej zachowanych zespołów przedwojennej zabudowy w Polsce. Mimo tego miasto nie uniknęło podczas niemieckiej okupacji przemian oraz zniszczeń. Do jednej z takich zbrodni na miejskiej tkance doszło w 1940 roku, a było nią wyburzenie zachodniej pierzei Starego Rynku. Jej najbardziej charakterystycznym budynkiem był kościół pw. św. Ignacego Loyoli. Dziś w tym miejscu znajduje się zielony plac przed bydgoskim ratuszem (dawne kolegium jezuickie), który został odsłonięty w wyniku rozbiórki szeregu zabudowań.

Obiekty zostały wyburzone w okresie styczeń–marzec 1940 r. w wyniku decyzji Kreisleitera NSDAP, nadburmistrza Bydgoszczy (niem. Bromberg) Wernera Kampe, po publicznych egzekucjach dokonanych przed kościołem pojezuickim we wrześniu 1939 r. Nieistniejąca świątynia stanowiła główną ozdobę i serce Starego Rynku.

Zachodnia pierzeja Starego Rynku z pojezuickim kościołem św. Ignacego Loyoli ok. 1915 r. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona

Powodem wyburzeń była polityka urbanistyczna III Rzeszy: Hitler chciał stworzyć miasta podporządkowane jego ideologii, budowane według konkretnego wzorca. Ustawa Rzeszy z 1937 r. zezwalała na wyburzanie historycznej zabudowy i wysiedlanie mieszkańców, by osiągnąć ten cel. Tego typu zmiany na terenie Polski wprowadzono m.in. we Wrocławiu, Poznaniu i właśnie w Bydgoszczy. Hitlerowcy rozebrali kamienice i kościół z zamiarem zbudowania na miejscu zachodniej pierzei nowego ratusza, wprowadzając akcenty niemieckie w zabudowie Starego Miasta.

Wyburzenie zachodniej pierzei Starego Rynku – lata 20. XX w. i obecnie. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i Google Maps

W momencie rozbiórki w pierzei dominował wybudowany w 1638 roku kościół i jego dwie 40-metrowe, barokowe wieże, będące rozpoznawalnymi dominantami Bydgoszczy i okolicznej przestrzeni już od XVIII w. Jego patronem był do 1806 r. Święty Krzyż, po czym nadano mu wezwanie św. Ignacego Loyoli. Od strony ul. Farnej do świątyni przylegał budynek z 2 poł. XVII w., w którym, w latach 1923–1939 mieściło się Muzeum Miejskie. Pozostałe trzy kamienice w południowej partii pierzei były już w tym czasie wysokimi, trójkondygnacyjnymi, obszernymi, dekorowanymi budynkami o eklektycznym wystroju i charakterze mieszkalno-usługowym. Część wyposażenia kościoła pojezuickiego przekazano Muzeum Miejskiemu, część – staromiejskiej farze oraz bydgoskim kościołom św. Wincentego á Paulo i św. Antoniego. Fara otrzymała ponadto dzwony i organy.

Obecnie pierzeję zachodnią Starego Rynku stanowi elewacja gmachu dawnego kolegium jezuickiego, które obecnie pełni funkcję ratusza. Przed nią znajduje się Pomnik Walki i Męczeństwa Ziemi Bydgoskiej.

Od kilkudziesięciu lat działa Społeczny Komitet Odbudowy, zmierzający do przywrócenia historycznego kształtu zachodniej pierzei Starego Rynku. Na przeszkodzie realizacji tej koncepcji, poza kwestiami finansowymi oraz brakiem jednoznacznej woli społecznej i spójnej wizji, stoi również brak zgody rzymskokatolickiej diecezji bydgoskiej zarówno na odbudowę kościoła na cele sakralne, jak i na inne możliwe cele społeczne czy kulturalne. Spór trwa od ponad 80 lat.

Źródło: tygodnikbydgoski.pl, metropoliabydgoska.pl

Czytaj też: Architektura w Polsce | Urbanistyka | Miasto | Historia | Architektura sakralna | Bydgoszcz