“Książę architektury” Bohdan Pniewski – wybitny przedstawiciel modernizmu

Bohdan Pniewski – twórca wielu warszawskich gmachów użyteczności publicznej, profesor Politechniki Warszawskiej i wybitny przedstawiciel modernizmu. Jego realizacje twórczo odwoływały się do niektórych stylów historycznych, a wiele późniejszych projektów ocierało się o socrealizm, co było wynikiem ingerencji władzy. Warszawa stoi dziś wieloma jego dziełami, które nadają miastu charakteru.

Bohdan Wiktor Kazimierz Pniewski urodził się 26 sierpnia 1897 w Warszawie. W 1914 roku wstąpił na Wydział Budowlany Szkoły Mechaniczno-Technicznej Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda przy ul. Mokotowskiej w Warszawie, poza tym odbywając praktykę u architektów: Jana Heuricha i Rudolfa Świerczyńskiego. Mimo to w 1915 roku nie został przyjęty na właśnie otwarty Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej i podjął działalność zarobkową jako grafik, uzyskując w latach 1916 i 1917 dwie nagrody w konkursach graficznych. W 1917 roku został przyjęty na Wydział Architektury, lecz studia przerwała mu wojna.

Profesor Bohdan Pniewski. Źródło: Public domain, via Wikimedia Commons

W listopadzie 1918 roku jako członek batalionu harcerskiego, brał udział w rozbrajaniu Niemców. Dwa lata później roku w wojnie polsko-sowieckiej jako żołnierz został ranny w nogę, za co został odznaczony Krzyżem Walecznych. W czasie leczenia poznał Jadwigę Elżbietę Dąbrowską, z którą zawarł związek małżeński 1 lutego 1922 roku. W 1923 roku urodziła się ich jedyna córka, Barbara Elżbieta. W 1920 roku wrócił na studia i ukończył je 1 lutego 1923 roku, broniąc pracę dyplomową w katedrze projektowania monumentalnego u prof. Czesława Przybylskiego. Ponadto studiował rzeźbę u Tadeusza Breyera i Edwarda Wittiga. Po ich ukończeniu pozostał na uczelni, gdzie w 1946 roku objął profesurę na Politechnice, a w 1932 roku został profesorem Akademii Sztuk Pięknych. Studenci nazywali go “księciem architektury”, a podczas konsultacji na uczelni ustawiały się do niego istne tłumy.

Karierę architekta zaczynał jako bliski funkcjonalistycznej architekturze awangardowej. W tym okresie powstały dwie kolonie szeregowych domów: kolonia Słońce przy ul. Madalińskiego 83-95 na Mokotowie oraz Strzecha Urzędnicza przy ul. Kochowskiego i Niegolewskiego na Żoliborzu (koniec lat 20. XX w.). Wraz z innymi, młodymi architektami założył Stowarzyszenie Architektów Polskich. W 1928 roku zdobył I nagrodę w konkursie na poselstwo polskie (ambasadę) w Sofii. Chętnie projektował prywatne domy zamożniejszej warstwy, wszystkie utrzymane w stylistyce luksusowego modernizmu z dyskretnymi nawiązaniami do tradycji. Na dekadę przedwojenną przypada okres wielkich sukcesów Pniewskiego jako architekta. Wykonywał liczne projekty o charakterze prestiżowym na zlecenie państwa i Kościoła, w większości niestety niezrealizowane, głównie z powodu II wojny światowej. Tuż przed jej wybuchem udało się wybudować budynek Sądów Grodzkich na Lesznie w Warszawie. W czasie wojny uległ zniszczeniu pałac Brühla przy ul. Wierzbowej – zjawiskowo odrestaurowany przez Pniewskiego dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych i uzupełniony o nowy pawilon z mieszkaniem ministra Józefa Becka.

Na początku II wojny światowej został zmuszony do opuszczenia willi swojego projektu przy alei Na Skarpie, lecz później budynek służył właścicielowi aż do śmierci. W czasie wojny brał udział w tajnym nauczaniu, jak również zasiadał w jury tajnych konkursów, organizowanych z myślą o przyszłej odbudowie kraju. Po wojnie wrócił do praktyki architektonicznej oraz akademickiej i zaangażował się w odbudowę zrujnowanej ojczyzny. Pierwszymi zrealizowanymi wówczas projektami Pniewskiego był kościół w Prostyni koło Małkini i adaptacja budynków poklasztornych w Chęcinach na szkołę kamieniarską. Jego projekty początkowo nawiązywały do stylistyki lat 30. XX wieku, jak choćby zespół budynków Ministerstwa Komunikacji przy ul. Chałubińskiego czy kompleks budynków sejmowych, dostawionych do przedwojennej sali posiedzeń projektu Kazimierza Skórewicza.

W 1952 roku został członkiem korespondentem, a w 1958 roku członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Za nieco mniej udane realizacje Pniewskiego uznaje się budynki Polskiego Radia (Mokotów, na rogu al. Niepodległości i ul. Malczewskiego) i Narodowego Banku Polskiego (Śródmieście, plac Powstańców Warszawy), na co wpłynęła wielokrotnie zmieniana koncepcja i pozbawienie detali architektonicznych. W projekty silnie ingerowała władza, tak by lepiej wpisywały się nurt socrealistyczny. Ostatecznie jednak Pniewski przemycał swoje założenia głównie we wnętrzach. W latach 1957−1962 powstał sąsiadujący z NBP Dom Chłopa – jedno z wybitniejszych dzieł architekta. Ostatnim przedsięwzięciem była odbudowa i znaczna rozbudowa Teatru Wielkiego, co zaowocowało m.in. powstaniem nowej elewacji budynku od strony dzisiejszego placu marszałka J. Piłsudskiego.

Bohdan Pniewski zmarł 5 września 1965 roku, nie dożywszy oficjalnego otwarcia przebudowanego teatru. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Alei Zasłużonych. Po jego śmierci w Muzeum Narodowym w Warszawie zorganizowano wystawę monograficzną architekta, a pracownia licząca kilka tysięcy rysunków, ozalidów i obszerny materiał archiwalny zasiliły jako dar muzealną kolekcję projektów architektonicznych. Poza pracą dydaktyczną na Politechnice Warszawskiej i Akademii Sztuk Pięknych, zajmował się również teorią architektury, czego owocem jest opublikowane w 1946 roku studium “Kompozycja i projekt w architekturze” oraz rękopisy szeroko zakrojonego dzieła “Teoria kompozycji w architekturze”.

Źródło: culture.pl, polskieradio.pl

Czytaj też: Architekt | Urbanistyka | Zabytek | Historia | Warszawa | Architektura w Polsce