Kościół Ducha Świętego w Tychach – sakralne arcydzieło projektu “polskiego Gaudiego”

Kościół Ducha Świętego w Tychach to niewątpliwie jeden z najbardziej oryginalnych i najciekawszych obiektów sakralnych wybudowanych w powojennej Polsce. Świątynia została zaprojektowana przez Stanisława Niemczyka, który jest nazywany “polskim Gaudim”, a zdobią ją polichromie autorstwa Jerzego Nowosielskiego. Późnomodernistyczny budynek, ukończony na początku lat 80., w grudniu 2019 roku wpisany został do rejestru zabytków.

Zezwolenie na budowę kościoła otrzymano 20 lipca 1976 r. Prace rozpoczęto wiosną 1978 r. Prowadził je ks. Franciszek Resiak. Głównym projektantem i autorem wyposażenia wnętrza był architekt Stanisław Niemczyk. Przy projekcie współpracował także konstruktor inż. Jerzy Manjura. Świątynia została poświęcona 11 września 1982 r. Rok później ukończono stojącą obok dzwonnicę. Obiekt wraz z otoczeniem wpisano do rejestru zabytków (nr rej. A/589/2019 z 18 grudnia 2019) ze względu na swoje walory architektoniczne oraz niezwykłe malowidła we wnętrzu.

Kościół Ducha Świętego w latach 80. Źródło: Muzeum Miejskie w Tychach

Bryła kościoła o powierzchni 1425 m kw., według słów projektanta Stanisława Niemczyka, symbolizuje namiot – „pierwszą świątynię ludu wybranego”. Inni szukają w niej podobieństwa do kurhanu, czy nawet tak charakterystycznej dla śląskiego krajobrazu hałdy. Kościół wybudowany jest z cegły na planie centralnym, jego prostokątną nawę otaczają krużganki. Całość nakrywa potężny dach wsparty na żelbetowych ramach. Przy jego dominującej formie ściany boczne są niemal niewidoczne. Pośrodku dachu umieszczony jest świetlik doświetlający nawę. Całość wieńczą cztery ażurowe krzyże.

Architektura nasycona jest symboliką – na posadzce i ścianach krużganków ukryte są różne formy krzyża, ten sam motyw znajduje się również w oknach, drzwiach i ogrodzeniu kościoła. Klamki mają kształt gołębicy Ducha Świętego (wszystkie detale projektowane były przez Stanisława Niemczyka). Oś pionowa zaakcentowana krzyżami poprzez połączenie nieba i ziemi symbolizuje zesłanie Ducha Świętego. Dodatkowo oś pionową podkreśla strumień naturalnego światła, które wpada przez świetlik w dachu, następnie przechodzi przez przeszklenie w posadzce (w prezbiterium przed ołtarzem) do kaplicy w dolnym poziomie. Krzyże miały być pierwotnie pomalowane na cztery kolory symbolizujące rasy ludzkie (biały, żółty, czerwony, brązowy) oraz jedność Kościoła, jednakże zamiar ten nie został zrealizowany.

Wewnętrzne połacie dachowe wyłożone są deskami i ozdobione polichromią wykonaną w stylistyce bizantyjskiej przez Jerzego Nowosielskiego w latach 1983–1986. Ołtarz znajduje się pośrodku nawy, na podwyższeniu. Jest on dedykowany św. Franciszkowi z Asyżu. Krzyż w pobliżu ołtarza zaprojektowany został przez Stanisława Niemczyka. Front ołtarza i krzyż również zdobią malowidła Nowosielskiego. Ambona wykonana została, podobnie jak ołtarz, z czarnego dębu. Baldachim nad tabernakulum został zbudowany przez Tadeusza Leszczyńskiego i Zygfryda Paszka. Składa się on z mosiężnych rurek, okalających tabernakulum w kształcie krzyża. Nad nim zawieszona jest rzeźba ślusarza nazwiskiem Poppe – pozłacana gołębica. Żyrandole mają kształt odwróconej menory, wykonał je Krzysztof Paszek.

Chrzcielnica, pełniąca również funkcję kropielnicy, umieszczona została przy wejściu głównym. Nad nią wykonano żelbetowy baldachim w kształcie dwóch przenikających się łuków. Wnętrze kościoła przepełnione jest mistycyzmem i stwarza wyjątkowy nastrój do modlitwy, a całość budynku została doceniona i nagrodzona m.in. przez SARP oraz popularny brytyjski magazyn Dezeen. Kościół otoczony jest ceglanym murem. W narożniku północno-wschodnim znajduje się dzwonnica. Na osi wejścia głównego umieszczono krzyż misyjny na wzgórku, który ma symbolizować Górę Synaj. Po stronie zachodniej wybudowano plebanię oraz Dom Zakonny Sióstr Elżbietanek.

Źródło: duch-tychy.pl, metropolia.slaskie.travel

Czytaj też: Architektura w Polsce | Architektura sakralna | Tychy | Architektura PRL | Modernizm