Dom tekstylny Weichmanna – kultowa architektoniczna wizytówka Gliwic

Dom tekstylny Weichmanna (Seidenhaus Weichamann) to jeden z najważniejszych na Górnym Śląsku obiektów architektury modernistycznej. Łączy w sobie elementy funkcjonalistyczne z ekspresjonistycznymi. Kultowy budynek został zaprojektowany przez Ericha Mendelsohna w latach 20. XX w. i stał się pierwszym z grupy licznych dzieł architekta, które wywarły znaczący wpływ na kształtowanie się architektury późniejszych domów towarowych.

Dom tekstylny Erwina Weichmanna został wzniesiony w latach 1921-1922 w Gliwicach w otoczeniu pierzejowej zabudowy mieszkalno-usługowej z przełomu XIX i XX w., przy ówcześnie prestiżowej, handlowej Wilhelmstrasse (obecnie ulica Zwycięstwa) według projektu uznanego niemieckiego architekta Ericha Mendelsohna. Gmach wybudowano z myślą o ulokowaniu tam sklepu z tekstyliami oraz innych pomieszczeń towarzyszących przedsiębiorstwu.

Trzykondygnacyjny gmach jest wczesnym przykładem budynku o konstrukcji z żelbetu uzupełnionego cegłami. Łączy on cechy ekspresjonistyczne i funkcjonalistyczne, w tym estetykę holenderskiej grupy De Stijl. Obiekt powstał na planie nieregularnym, zbliżonym do prostokąta. Ma dwa piętra oraz niewielką nadbudowę uznawaną za trzecie piętro. Nakryty jest płaskim dachem. Jego rozczłonkowaną bryłę cechuje stopniowanie wysokości, wydatne gzymsy oraz pasy okien. Całość konstrukcji opiera się na rytmicznie rozstawionych filarach. Widoczny jest podział na część handlową, obejmującą parter i pierwsze piętro oraz część prywatną na dwóch wyższych kondygnacjach.

Dom tekstylny Weichmanna w 1927 i 2023 r. Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa i Eugeniusz S./fotopolska.eu

Nowo powstały budynek wzbudził znaczne zainteresowanie w kręgach architektury i sztuki, będąc wizytówką awangardy w Europie i punktem wyjścia do projektów wielu znacznie większych, słynnych domów towarowych w ówczesnych Niemczech, między innymi w Stuttgarcie, Norymberdze, Breslau i Chemnitz. W 1932 roku rodzina Weichmannów, wobec narastającej agresji wobec Żydów, została zmuszona do opuszczenia Gliwic i po sprzedaży sklepu wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych. Po ich wyjeździe obiekt przeszedł na własność Maxa Altgassena, który zginął podczas bombardowania Drezna w 1945 r.

Po II wojnie światowej w dawnym domu tekstylnym mieściła się m.in. księgarnia radziecka oraz inne sklepy i punkty usługowe, które zniszczyły jego pierwotny wystrój. W ciągu kolejnych dekad budynek stopniowo popadał w ruinę. Obiekt wpisano do rejestru zabytków 27 września 1988 (nr rej. A/1376/88W). W 2002 r. firma H-Metallco w drodze przetargu zakupiła budynek od miasta. Następnie został on wyremontowany z odtworzeniem dawnego wyglądu. Nowi właściciele otrzymali za to honorowe wyróżnienie „Moderna 2005” od architektów Śląska. W 2008 r. przy wejściu odsłonięto pamiątkową tablicę poświęconą Erichowi Mendelsohnowi oraz tablicę informacyjną. Obecnie budynek jest m.in. siedzibą banku.

Źródło: zabytek.pl, gliwiczanie.pl, sztetl.org.pl

Czytaj też: Modernizm | Architektura w Polsce | Zabytek | Historia | Miasto