Nowy kościół w Guzowie. Zwieńczenie dzieła fundacyjnego Sobańskich sprzed 130 lat

Nowy kościół w Guzowie koło Żyrardowa powstał z inicjatywy Michała Sobańskiego, a jego budowę finansowała Fundacja im. Feliksa hr. Sobańskiego. 8 października 2023 r. odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego oraz poświęcenia świątyni. Stanowi ona wotum rodziny Sobańskich z okazji stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości, wpisuje się w dyskurs o współczesnej architekturze sakralnej i stanowi ukoronowanie fundacji z końca XIX wieku.

W roku 2009 rodzeństwo Sobańskich powołało do życia fundację, której celem jest ratowanie neorenesansowego pałacu w Guzowe i przywrócenie mu pierwotnego wyglądu, jaki otrzymał w latach 1880- 1895. Okazała rezydencja, połączona integralnie z kaplicą pałacową św. Felixa de Valois, zatraciła po wojnie swój pierwotny wygląd i spójność architektoniczną. 

Michał Sobański (fundator, z lewej) i arch. Lech Szymborski z wizualizacją nowego kościoła, 2018, fot. Marcin Brzeziński

Po nacjonalizacji w 1945 roku Sobańskich wyrzucono z rodzinnego domu. Pałac objęła we władanie cukrownia Guzów i umieściła w nim biura oraz mieszkania pracowników. Kaplicę wraz z częścią parku przekazano kościołowi na potrzeby powstałej w 1984 r. parafii. Wcześniej w świątyni mieścił się ośrodek duszpasterski. W 1996 roku Sobańscy odkupili zrujnowany pałac i kilka lat później ruszył wielki remont, dzięki któremu uratowano konstrukcję budynku, odnowiono całkowicie elewacje i przystąpiono do rewitalizacji otoczenia. O renowacji pałacu pisaliśmy TUTAJ. Znajdująca się obok kaplica była w dużo lepszym stanie niż pałac, ale nieudolne remonty i przeróbki naruszyły oryginalny projekt. Michał Sobański podjął rozmowy z Diecezją Łowicką i mieszkańcami Guzowa. Doprowadziły one do konsensusu co do przyszłości kaplicy pałacowej. Postanowiono, że fundacja wybuduje nowy kościół parafialny, który zostanie przekazany diecezji, a do rodziny Sobańskich powróci kaplica dworska. Powstająca świątynia stanowiła wotum z okazji setnej rocznicy odzyskania niepodległości i zakończyła wyjątkowy projekt fundacyjny, który rozpoczął niegdyś Feliks Sobański.  

Idea budowy kościoła w Guzowie narodziła się w 1880 roku. Feliks Sobański otrzymał tytułu hrabiego papieskiego nadany przez ojca św. Leona XIII. Tytuł był uhonorowaniem jego wielkich zasług jako hojnego filantropa i dobrodzieja Kościoła Katolickiego. Głównym jednak zamiarem erygowania świątyni w Guzowie był wzgląd na tutejszych mieszkańców, którzy musieli udawać się do kościoła w Wiskitkach. Władze carskie sprzeciwiły się tym planom. Ostatecznie Feliks Sobański wzniósł prywatną kaplicę pałacową, którą udostępnił mieszkańcom. Poświęcenie kamienia węgielnego pod kaplicę miało miejsce 11 lipca 1892 r. Feliks Sobański ogłosił wówczas, że kolejne fragmenty modlitwy OJCZE NASZ ozdobią wzniesione przez niego budowle sakralne i charytatywne. Za życia fundatora umieszczono następujące cytaty:

 

OJCZE NASZ, KTÓRYŚ JEST W NIEBIE ŚWIĘĆ SIĘ IMIĘ TWOJE – na fasadzie kaplicy pałacowej św. Felixa de Valois w Guzowie

 

PRZYJDŹ KRÓLESTWO TWOJE – na fasadzie kościoła w Bartnikach/Radziwiłłowie

 

BĄDŹ WOLA TWOJA JAKO W NIEBIE TAK I NA ZIEMI – na ścianie szpitalika w Guzowie

 

CHLEBA NASZEGO POWSZEDNIEGO – na ścianie oficyny pałacu Sobańskich w Alejach Ujazdowskich 13 w Warszawie

 

I NIE WÓDŹ NAS NA POKUSZENIE – na ścianie szkoły dla dzieci z rodzin robotniczych przy ul. Śniadeckich 17 w Warszawie

 

ZBAW NAS OD ZŁEGO AMEN – na ścianie absydy kaplicy pałacowej w Guzowie.

Dzieło fundacyjne podjął i dokończył po stu trzydziestu latach jego prapraprawnuk Michał Sobański, prezes Fundacji im. Feliksa hr. Sobańskiego, ze wsparciem wiceprezes Izabeli Sobańskiej oraz członków Fundacji i komitetu budowy świątyni. We wnętrzu kościoła został umieszczony ostatni, brakujący fragment OJCZE NASZ – I ODPUŚĆ NAM NASZE WINY JAKO I MY ODPUSZCZAMY NASZYM WINOWAJCOM. Tym samym Michał Sobański wypełnił wolę swego antenata. Gdy zapadła decyzja o budowie kościoła fundator poprosił o pomoc architekta Lecha Szymborskiego z pracowni Szymborski i Szymborski.

„Znamy się wiele lat i często rozmawialiśmy o dobrej architekturze, zarówno współczesnej jak i zabytkowej . Ponadto Michała Sobańskiego interesował los Świątyni Opatrzności Bożej projektowanej przeze mnie i mojego ojca. Nasza  współpraca zaczęła się od idei inwestora i zaproszenia mnie do tego projektu” – wspomina architekt.

Poświęcenie placu pod nowy kościół i plebanię oraz wkopanie „pierwszej łopaty” miało miejsce 18 maja 2019 r. Ruszyły prace budowlane, które trwały cztery lata. Wedle zamysłu Lecha Szymborskiego guzowski kościół opiera się na założeniu dwóch bram. Pierwsza brama – Matki Bożej –  wprowadza wiernych do świątyni i stanowi główny element fasady frontowej. Druga brama – Chrystusa – wieńczy wnętrze kościoła i nawiązuje do słów Zbawiciela: „Ja jestem bramą. Jeżeli ktoś wejdzie przeze Mnie, będzie zbawiony”.

„Wyjątkowość tej fundacji polega na tym, że budowa kościoła, nawiązująca do projektu wzniesienia świątyni przez rodzinę Sobańskich jeszcze w czasach zaborów, jest aktualna i spełnia potrzeby lokalne dzisiaj. Kościół wraz z przylegającym do niego placem i parkiem będzie stanowił nowe centrum społeczne Guzowa. Niezwykłe jest to, że Fundacja nie tylko finansowała projekt, ale również odpowiadała za prowadzenie całej inwestycji, za wszystkie uzgodnienia projektowe i wykonawcze na każdy etapie. Możliwość dyskusji i podejmowania twórczych decyzji z inwestorem niezwykle świadomym estetycznie miała zasadniczy wpływ na tę realizację i była dla mnie inspiracją i wspaniałym doświadczeniem” – zaznacza Lech Szymborski.

W architekturę wnętrza zostało wkomponowane symboliczne przedstawienie ludzkiego życia w łączności z Bogiem. Świetlik w suficie zdobi niebiesko-czerwony krzyż trynitarzy (Zakonu Trójcy Przenajświętszej), którego współzałożycielem był św. Felix de Valois, patron rodów Łubieńskich, Sobańskich oraz guzowskiej kaplicy pałacowej. Smuga światła wpada przez witraż na płytę posadzki z białego marmuru z krzyżem, miejsce, na którym ustawiana będzie chrzcielnica. Dalej marmurowy pas biegnie do tabernakulum, wykonanego z tego samego kamienia, nad którym umieszczony jest krzyż. 

„Nowy kościół w Guzowie zbudowany jest z betonu, cegły i drewna. Ciekawym wyzwaniem była realizacja ścian elewacyjnych. Zastosowaliśmy cegłę ręcznie robioną typu „Zendra”. Jej unikalność polega na różnorodności kolorystycznej i nieregularnych powierzchniach. Z tej cegły zbudowaliśmy fasadę o pionowym strzelistym rysunku słupów rozmieszczonych w różnych płaszczyznach. Niezwykłym wyzwaniem było projektowanie prawie wszystkich elementów wystroju wnętrza takich jak: ołtarz, kolumna tabernakulum, pulpit, chrzcielnica, lampy i drzwi wejściowe” – dodaje architekt. 

W ołtarzu głównym umieszczona została rzeźba włoskiego artysty Giuseppe Gambogiego (1862-1938) „Najświętsze Serce Jezusa”, wykonana z alabastru i przekazana przez fundatora. Powyżej znajduje się krzyż przeniesiony z kaplicy pałacowej, symbolizujący łączność pomiędzy dawną i współczesną świątynią oraz dwie fundacje rodziny Sobańskich. Krzyż ten stanowił integralną część przedwojennego wyposażenia kaplicy św. Felixa de Valois. W świątyni umieszczono relikwie błogosławionego Stefana kard. Wyszyńskiego (patrona kościoła) wraz z mosiężnym medalionem z podobizną prymasa. Do wyposażenia świątyni przyczyniło się szerokie grono darczyńców, m.in. stacje Drogi Krzyżowej, zaprojektowane i namalowane przez Elżbietę Radziwiłł, wykonano w manufakturze majoliki w Nieborowie, a dzwon kościelny został przekazany przez proboszcza parafii Matki Bożej Częstochowskiej w Zielonce ks. Kazimierza Setę przy wsparciu Piotra Jamskiego. 

Budowa nowej świątyni realizowana była pod przewodnictwem ks. bpa prof. dr. hab. Andrzeja F. Dziuby i we współpracy z ks. dr Robertem Sumińskim oraz przy wsparciu Burmistrza Miasta i Gminy Wiskitki Rafała Mitury, radnych gminy, a także parafian z Guzowa i okolic. Powstała wyjątkowa w skali kraju prywatna fundacja kościelna, która wpisuje się w długofalowy program rewitalizacji guzowskiego założenia pałacowo-parkowego wraz z otoczeniem.

„Projektując kościół potrzeba odnaleźć specyfikę miejsca by nowy budynek wyrastał z kontekstu i lokalnego charakteru. Architekturę powinno się kształtować z prostych  i szlachetnych materiałów poszukując ponadczasowości form a unikać aktualnych mód i chęci epatowania efektownymi formami” – podkreśla Lech Szymborski.

Źródło: Fundacja im. Feliksa hr. Sobańskiego

Projekt: Szymborski i Szymborski

Czytaj też: Architektura sakralna | Historia | Minimalizm | Architektura w Polsce | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie