Dom Turecki w Krakowie to miejsce wyjątkowe. Osoby, które interesują się nadbosforską architekturą, podczas wizyty w stolicy Małopolski powinny odwiedzić krakowski Kleparz. Działa tu nie tylko najstarsze nieprzerwanie działające targowisko, ale można zobaczyć w tym miejscu także zagadkowy Dom Turecki. Oto historia kamienicy zwieńczonej orientalnym minaretem.
Pierwsza kamienica została zbudowana w tym miejscu w latach 1883-1885. 25 lat później została przebudowana dla Artura Teodora Rayskiego, herbu Korab, uczestnika powstania styczniowego i oficera armii osmańskiej w Turcji. Rayski (według wersji syna) miał być oficerem osmańskim podczas wojny Imperium Osmańskiego z Rosją w 1877 roku. Jedyna informacja potwierdzona w źródłach wskazuje jednak, że Rayski został awansowany na stopień kapitana w lipcu 1877 roku. Ta nominacja dotarła do niego, gdy służył w Legionie Polskim. Po zakończeniu zmagań rosyjsko-tureckich Teodor pracował przy budowie linii kolejowej prowadzącej z Konstantynopola do Belgradu. W tym okresie wziął też ślub z Józefą z domu Syroczyńską, w Stambule przyszło na świat ich najstarsze dziecko, córka Janina. Do Galicji przybył w 1890 roku, zamieszkał w Krakowie, właśnie w kamienicy przy ulicy Pędzichów. Tutaj przyszło na świat dwoje jego kolejnych dzieci: córka Teodora i syn Ludomił.
O właścicielu Domu Tureckiego krążyły różne plotki. Mówiono między innymi, że Rayski sprowadzał tam muezzina, który wyśpiewywał wezwanie na modlitwę, aby w ten sposób przypominać strony rodzinne muzułmańskiej żonie, którą Rayski miał ponoć przywieźć z Egiptu. Inna wersja głosi, że muezzin miał wzywać na modlitwę nie kogo innego, jak Teodora. Jest jeszcze trzecia wersja według której to sam właściciel śpiewał ezan.
Projekt przebudowy elewacji kamienicy został zatwierdzony przez władze miejskie 7 czerwca 1910 r. Dokument został podpisany przez Józefę Rayską, podaną jako właścicielkę domu. Autorem projektu przebudowy był Henryk Lamensdorf, krakowski architekt, absolwent Wydziału Budowlanego Krakowskiej Szkoły Przemysłowej. Lamensdorf był właścicielem firmy architektoniczno-budowlanej działającej w Krakowie w pierwszej połowie XX wieku. Przedsiębiorstwo znane było z kosztowych realizacji charakteryzujących się wysokim standardem oraz innowacyjnymi rozwiązaniami architektonicznymi, zwłaszcza we wnętrzach i klatkach schodowych, które wyposażał w windy, co wówczas było rzadkością.
Po przebudowie powstał trzypiętrowy, czteroskrzydłowy dom z wewnętrznym podwórzem. Szczyt budynku zdobi nadwieszona wieżyczka – minaret, otoczona galeryjką i nakryta hełmem stożkowym z półksiężycem. W narożnikach znajdują się dwie mniejsze wieżyczki. Do minaretu wchodziło się ze strychu. Wewnątrz miał on przypominać meczet z widoczną wnęką modlitewną, wybudowany z zachowaniem muzułmańskich zasad. Mihrab zwrócony był w kierunku Mekki, a sam obiekt nie zmienił się prawie wcale przez minione 110 lat.
Na frontowej elewacji Domu Tureckiego znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona generałowi brygady pilotowi Ludomiłowi Rayskiemu – twórcy polskiego lotnictwa, który mieszkał w tym domu. Natomiast na niewielkim skwerku przed kamienicą znajduje się kolumna z figurą Matki Bożej. Ufundowali ją we wrześniu 1865 roku mieszkańcy ówczesnego przedmieścia, po tym jak znajdująca się tu wcześniej figura została zniszczona podczas burzy, która miała miejsce w lipcu tego roku.
Niespełna 10 lat temu przeprowadzono gruntowny remont elewacji frontowej, dzięki czemu Dom Turecki w Krakowie odzyskał pierwotną kolorystykę, którą odkryli konserwatorzy dzieł sztuki podczas badań.
Co jeszcze warto zobaczyć w Krakowie wyruszając na spacer szlakiem śródziemnomorskich kultur? Wystawę dzieł sztuki antycznej znajdującą się w Muzeum Książąt Czartoryskich. To właśnie na jego pierwszym piętrze, w Arsenale, znajduje się zbiór antycznych zabytków. Kilka kroków dalej znajduje się natomiast bistro FILO z kuchnią grecką serwowaną w nowoczesnym wydaniu (powstało w ubiegłym roku). Można tu celebrować czas w myśl zasady “siga-siga”. Całkowicie niespiesznie!
Tekst: Tomasz Kobylański, materiały prasowe (krakow.pl), zdjęcia: NAC, krakow.pl, Wikimedia Commons
Czytaj tez: Zabytek | Architektura w Polsce | Kamienica | Kraków | Historia
