Dwór Rejtanów w Hruszówce na Białorusi jest cennym zabytkiem architektury i przykładem tradycyjnego drewnianego budownictwa, popularnego na tamtych terenach. Tego typu obiekty były palone w trakcie obu wojen światowych, niszczone w czasach sowieckich czy – w najlepszym wypadku – nieremontowane i ulegające powolnej dewastacji po 1945 r. Dwór Rejtanów miał jednak dużo szczęścia. Mimo jego opłakanego stanu kilka lat temu podjęto się dzieła renowacji. Efekt jest niesamowity, a to jeszcze nie koniec.
Wybudowany przez Józefa Rejtana kamienny dwór początkowo posiadał cechy klasycystyczne, jednak pod koniec XIX wieku na starym fundamencie wzniesiono nowy obiekt z drewna, któremu nadano modne ówcześnie cechy nawiązujące do architektury uzdrowiskowej. Bryłę oraz fasadę ubogacono rozmaitymi elementami, takimi jak duży balkon nad wejściem czy ozdoby ciesielskie na szczytach.
Dwór Rejtanów obecnie. Fot. Peisatai, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Majątek był ośrodkiem kulturalnym i gospodarczym znanym na całą okolicę. W dworze odbywały się bale, w gorzelni produkowano wyborny likier gruszkowy, a w szklarni można było zobaczyć egzotyczne kwiaty. Do dzisiaj zachowały się jedynie stajnie z czerwonej cegły oraz lodownia wzniesiona z kamienia. Hruszówka w I Rzeczypospolitej leżała na terenie województwa nowogródzkiego. W rękach Rejtanów, rodziny pochodzenia niemieckiego, dobra te znajdowały się od połowy XVII w. W 1910 r., po śmierci ostatniego potomka rodu – Józefa Retana, pozostały po nim majątek ziemski został podzielony. Po traktacie ryskim Hruszówka znalazła się po polskiej stronie granicy i weszła w skład reaktywowanego województwa nowogródzkiego.
Dwór przed i po renowacji. Fot. Арцём Аблажэй, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons i bar24.by
Po II wojnie światowej Hruszówka znalazła się poza granicami Polski. Ziemia Rejtanów i wszystkie nieruchomości zostały przekazane kołchozowi. Najpierw w dworze urządzono mieszkania, później klub wiejski. Lata zaniedbań doprowadziły dwór i pobliskie zabudowania do ruiny, Jeszcze niedawno posiadłość straszyła oknami zabitymi deskami i stanem wskazującym, że podzieli los wielu innych tego typu budowli i bezpowrotnie zniknie z mapy Białorusi. W czerwcu 2019 roku rozpoczęły się jednak prace restauratorskie. Plany są wielkie: stworzyć tam muzeum oraz ośrodek twórczości i warsztatów. Wymieniono już dach, odbudowano balkon, wprawiono nową stolarkę okienną i drzwiową, odświeżono elewację oraz uzupełniono brakujące elementy ciesielskie. Z zewnątrz dwór został praktycznie przywrócony do świetności z dawnych lat, ale prace wewnątrz wciąż trwają.
W Hruszówce urodził się i zmarł najbardziej znany przedstawiciel rodu – Tadeusz Rejtan (1742‒1780), słynny poseł województwa nowogródzkiego na sejm rozbiorowy z 1773 r. Miejsce jego pochówku nie jest znane. W latach 60. XIX w. stryjeczny wnuk Tadeusza Rejtana, Stefan Rejtan, wystawił jego pomnik. Popiersie zostało później przeniesione do Muzeum Narodowego w Krakowie. W 2007 r. w miejscu pierwotnej lokalizacji pomnika została odsłonięta jego wierna kopia.
Źródło: bar24.by
Czytaj też: Architektura | Metamorfoza | Renowacja | Zabytek | Historia | Wille i rezydencje | Drewno
