Marian Lalewicz to jeden z najznakomitszych architektów przedwojennej Polski. Działał nie tylko w kraju, ale i w Rosji. Do dziś zachowało się wiele jego dzieł, które budzą powszechny zachwyt i świadczą o wyjątkowym talencie architekta. Lalewicz poświęcił się także restauracji zabytkowych budowli warszawskich, m.in. pałaców. Zginął podczas powstania warszawskiego, rozstrzelany przez Niemców w masowej egzekucji przy ulicy Dzikiej 17.
Marian Lalewicz urodził się w 1876 roku w Wyłkowyszkach, w powiecie suwalskim. W 1895 roku ukończył gimnazjum w Suwałkach i rozpoczął studia na Wydziale Architektury Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Po sześciu latach nauki, w 1901 roku, uzyskał dyplom architekta-artysty. Stypendium wykorzystał na podróże naukowe do Szwecji, Norwegii, Niemiec, Austrii i Włoch, gdzie nabywał dodatkowej wiedzy i kształtował swój warsztat. Do 1917 r. wykładał historię sztuki i architektury w uczelniach petersburskich, jednocześnie projektując budowle w Moskwie i Petersburgu.
Marian Lalewicz na jednej z niewielu swoich fotografii. Fot. twoja-praga.pl
Jego działalność architektoniczna została wielokrotnie nagrodzona w licznych konkursach. W 1915 roku został prezesem Stowarzyszenia Architektów Artystów w Petersburgu. Po powrocie do Polski w 1918 r. wykładał w Akademii Sztuk Pięknych i na Politechnice Warszawskiej. W latach 1925–1927 został dziekanem tego wydziału, a w latach 1935–1938 objął stanowisko prorektora Politechniki Warszawskiej. Od 1930 roku był prezesem Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Marian Lalewicz był przedstawicielem modernizmu w architekturze. Jego projekty cechowała funkcjonalność, dostosowanie formy do potrzeb budynku, płaskie dachy, duże okna i szczegółowo rozplanowane wnętrza. W twórczości Lalewicza pojawiają się także elementy neobarokowe, czego przykładem jest projekt kościoła akademickiego w Lublinie.
Lalewicz jest zaliczany do grupy architektów „modernistów”, poszukujących nowych zastosowań dla form klasycznych – prostych, monumentalnych, tworzonych w duchu akademickiego klasycyzmu, który umiejętnie łączył w swoich realizacjach historyczną przeszłość z nowoczesnością. Projektował, ale także restaurował i dostosowywał do nowych potrzeb wiele zabytkowych gmachów. Był jednym z najaktywniejszych konserwatorów okresu dwudziestolecia międzywojennego. Podczas obrony Warszawy w 1939 r. roku pełnił funkcję komendanta Pogotowia Technicznego, zajął się tajnym nauczaniem i działał w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej. W 1943 r. został wysiedlony ze swojego domu przy ul. Górnośląskiej 41 i zamieszkał przy ul. Muranowskiej 12.
W czasie powstania warszawskiego w sierpniu 1944 roku zginął rozstrzelany przez Niemców w masowej egzekucji przy ulicy Dzikiej 17, wraz z ok. 200 innymi osobami. Symboliczny grób Mariana Lalewicza znajduje się na cmentarzu Powązkowskim.
Ważniejsze projekty w Rosji:
- Kronwerksky Prospekt w Sainkt Petersburgu (1912-1913)
- Dom dochodowy w Sankt Petersburgu (1911–1912) – obecnie w ruinie
- Dom towarowy firmy futrzarskiej Mertensa w Petersburgu (1911–1912)
- Gmach Banku Syberyjskiego przy ul. Newski Prospekt 44 w Sankt Petersburgu (1908–1910)
Ważniejsze projekty w Polsce:
- Gmach Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych przy ul. Targowej 74 w Warszawie (1928–1929)
Budynek w 1932 i 2022. Fot. Henryk Poddębski , Public domain, via Wikimedia Commons i Autor zdjęcia: mamik/fotopolska.eu, Licencja: CC BY-SA 4.0
- Gmach Banku Rolnego przy ul. Nowogrodzkiej 50 w Warszawie (1926–1927)
Gmach Państwowego Banku Rolnego w 1928 i 2024 r. Źródło: Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej i whiteMAD/Mateusz Markowski
- Budynek Państwowego Instytutu Geologicznego przy ul. Wiśniowej 4 w Warszawie (1923–1930)
Główna sala muzealna w 1935 r. i obecnie. Źródło: Muzeum Warszawy, Autor: Henryk Poddębski i Robert Niedźwiedzki, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
- Kamienica przy ul. Mokotowskiej 51/53 w Warszawie (1923–1925)
- Dom dochodowy Pocztowej Kasy Oszczędności przy ul. Filtrowej 68 (1926)
Gmach w 1932 i 2011 r. Źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i Panek, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
- Dom własny w Kolonii Profesorskiej przy ul. Górnośląskiej 41 w Warszawie
- Kościół garnizonowy w Gdyni (1935–1939)
- Budynek Narodowego Banku Polskiego w Siedlcach
Bank w 1934 i 2006. Źródło: szukajwarchiwach.gov.pl i Public Domain, via Wikimedia Commons
- Przebudowa tzw. koszar świętokrzyskich w Lublinie na gmach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Uniwersytet w 1930 i 2023. Źródło: Biblioteka Cyfrowa WBP w Lublinie i mamik/fotopolska.eu, Licencja: CC BY-SA 4.0
- Gmach Banku Rolnego w Toruniu (1937–1939)
- Przywrócenie Pałacowi Staszica przebudowanemu na cerkiew św. Tatiany Rzymianki pierwotnego klasycystycznego wyglądu (1924–1926)
Pałac jako cerkiew św. Tatiany Rzymianki i w klasycystycznej szacie obecnie. Źródło: United States Library of Congress i whiteMAD/Mateusz Markowski
- Przebicie ulicy Bonifraterskiej przez budynek Sądu Apelacyjnego (1936–1937)
Gmach przed i po przebiciu przejazdu. Źródło: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa
Przejazd z czasów okupacji oraz jego współczesna wersja. Fot. Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona i whiteMAD/Mateusz Markowski
Źródło: culture.pl, teatrnn.pl
Czytaj też: Architekt | Urbanistyka | Zabytek | Historia | Warszawa | Architektura w Polsce
