Kamienica Schlieffów w Gdańsku. Niezwykła historia gotyckiej fasady

Fasada kamienicy Schlieffów przy ul. Chlebnickiej 14 w Gdańsku to unikatowy przykład architektury gotyckiej. Udało się jej przetrwać hekatombę II wojny światowej i możemy ją podziwiać do dziś. W Gdańsku stoi jednak powojenna rekonstrukcja zabytku – oryginalna fasada znajduje się w Berlinie. Jak to możliwe? W jaki sposób elewacja znad Motławy powędrowała nad Hawelę?

Przytłaczająca większość kamienic na Głównym Mieście została zniszczona w wyniku nalotów, ostrzału i innych wojennych działań. Ich fasady są bardziej lub mniej wiernymi rekonstrukcjami, a oryginalne przestały istnieć. Inaczej jest jednak z kamienicą Schlieffów.

Dom Schlieffów w Gdańsku. Fot. Barbara Maliszewska, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons

Została wzniesiona w 1520 r. w stylu późnogotyckim na posesji przy dawnej ulicy Brotbankengasse, obecnej Chlebnickiej 14, w samym centrum miasta. Bogatą frontową ścianę podzielono na wysoką sień na dole, dwa piętra mieszkalne i trzy niskie pięterka na górze, przeznaczo­ne na pomieszczenia magazynowe. Jej późnogotycki szczyt, zakończony koronką blanek, nadawał jej szlachetny rys, wręcz pałacowy. Okna tworzyły drobne, kolorowe szybki, co potęgowało jej urok. W budynku zamontowano także maswerki, które architekt umieścił nad oknami jako dopełnienie pionowo biegnących linii. Po 300 latach istnienia budynek był w bardzo złym stanie i groził zawaleniem. Mimo starań niektórych gdańszczan, by uratować piękną fasadę, władze miasta odmówiły wyłożenia 1000 talarów na jej renowację. Koło miłośników sztuki pod wodzą miejskiego architekta, Carla Samuela Helda, napisało więc list protestacyjny, lecz nie przyniósł on oczekiwanego efektu. W 1822 r. ówczesny właściciel zdecydował się na rozbiórkę domu, przy czym fasada została po dokładnej inwentaryzacji zdemontowana i odsprzedana anonimowemu nabywcy. Później okazało się, że był nim król pruski Fryderyk Wilhelm III.

Kavalierhaus na Pawiej Wyspie na pocz. XX w. i obecnie. Źródło: Pomorska Biblioteka Cyfrowa i Luana 113, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Na miejscu domu, który odpłynął na zachód, wkrótce wzniesiono kamienicę w stylu klasycystycznym. Została niemal doszczętnie zniszczona w 1945 roku i nigdy nie została odbudowana. Tymczasem 287 ponumerowanych elementów kamieniarki o łącznej wadze 3700 kg zostało przewiezionych barkami do Poczdamu. W następnych latach znany architekt Karl Friedrich Schinkel odtworzył fasadę gdańskiej kamienicy jako część skrzydła budynku zwanego Domem Rycerskim (Kavalierhaus), stojącego na Pawiej Wyspie. Wyspa została wyznaczona na miejsce wypoczynku pruskich władców. Stworzono tam duży park w angielskim stylu, pełen rzadkich drzew i roślin. Zgodnie z wolą Fryderyka Wilhelma III sprowadzono tam liczne zwierzęta z całego świata, część z nich umieszczono w specjalnych pomieszczeniach, inne poruszały się po okolicy swobodnie. Po śmierci króla Pawia Wyspa opustoszała i straciła swoje znaczenie. Większość zwierząt przeniesiono do utworzonego w 1844 roku berlińskiego ogrodu zoologicznego. Na wyspie pozostały jedynie pawie, od których wzięła swoją nazwę.

Gdy po zniszczeniach wojennych w Gdańsku projektowano odbudowę ulicy Chlebnickiej, podjęto decyzję o odtworzeniu fasady Domu Schlieffów. Rekonstrukcję wykonano w latach 70. XX w. na podstawie dokładnych pomiarów zachowanego na Pawiej Wyspie oryginału. Obecnie wchodzi ona w skład zespołu budynków Domu Studenckiego Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Oryginalną, dość zaniedbaną fasadę perełki gdańskiego gotyku można podziwiać na Pawiej Wyspie (dzisiaj w granicach administracyjnych Berlina).

Źródło: historia.trojmiasto.pl, gdansk.pl

Czytaj też: Architektura | Elewacja | Berlin | Historia | Gdańsk