Modernistyczna stacja Warszawa Powiśle. “Perła na szynach” projektu Romanowicza i Szymaniaka

Stacja PKP Warszawa Powiśle należy do czołówki najciekawszych dzieł modernistycznej powojennej architektury stolicy. Budynek został zaprojektowany przez twórców Dworca Centralnego jako jeden z przystanków na warszawskiej linii średnicowej. Jego awangardowe kształty i rozwiązania od razu zyskały uznanie w świecie architektury. Mimo to niemal wszystkie budynki projektu duetu architektów Romanowicza i Szymaniaka szybko podupadły i jeszcze do niedawna trudno było je docenić pod warstwami brudu i przybudówek.

Przystanek początkowo planowano nazwać Warszawa Skarpa, za sprawą lokalizacji w połowie wysokości skarpy pomiędzy dwiema dzielnicami — Powiślem i Śródmieściem. Wybudowano go w latach 1954–1963 według projektu Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka, zakładającego dodatkowe wykorzystanie peronów do komunikacji pieszej pomiędzy dwiema dzielnicami. W trakcie jego budowy rozebrano część zabytkowych neorenesansowych pawilonów przy wiadukcie mostu Poniatowskiego, co jednak w pewnej mierze zostało zrekompensowane wysoką jakością architektoniczną nowego budynku i jego niebanalnymi kształtami.

Dolny pawilon dworca Warszawa Powiśle, 1963 r. Źródło: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, fot. Tadeusz Zagoździński

Górny pawilon Powiśla od strony Alej Jerozolimskich przykryty został płaszczyzną rozciągniętą pomiędzy dwoma łukami. Kształt ten umożliwiał optymalne doświetlenie wnętrz światłem dziennym bezpośrednim i światłem odbitym, tworzył też z dachu naturalną rynnę, a cały budynek przypominał latawiec. Sama forma dachu, jak i perony stacji o charakterystycznej formie zadaszenia w kształcie powtarzającej się nad torami kolejowymi stalowej litery “X”, zostały zaprojektowane jako kontrast do istniejących tuż obok historycznych zabudowań wiaduktu Poniatowskiego. Górny pawilon został wyremontowany i nadal pełni funkcję kas i poczekalni.

Dworzec PKP Powiśle. Widok od strony Alej Jerozolimskich na górny pawilon kasowy w 2004 i 2010 r. Fot. Mirosław Szewczyk/Tu było, tu stało i Panek, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons

Dolny pawilon przykryty został odwróconą czaszą w kształcie fragmentu kuli, co spowodowało, że obiekt przypomina niektórym statek kosmiczny. Forma dachu miała odnosić się do łuków mostu. Pawilon kilka lat temu został wyremontowany i zaadaptowany na modną klubokawiarnię Warszawa Powiśle.

Dawny dolny pawilon kas biletowych w 2007 i obecnie. Fot. Jerzy Kociatkiewicz/Flickr, Licencja: CC-BY-SA 2.0 i Cyrkiel-network, CC0, via Wikimedia Commons

Paraboloida hiperboliczna, na której oparta jest konstrukcja PKP Powiśle nawiązuje do nurtu “czystej konstrukcji”, w jakim tworzyli autorzy projektu. Werner Huber, szwajcarski architekt i krytyk architektury, dworce i przystanki kolejowe zaprojektowane w Warszawie przez Romanowicza i Szymianiaka w stylu modernizmu określił mianem „pereł na szynach”.

Warszawa Powiśle w 1963 i 2007 r. Fot. Muzeum Warszawy i Błażej Pindor, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

W 2021 roku spółka PKP PLK podpisała umowę na projekt dwóch nowych przystanków, które mają zastąpić Warszawę Powiśle. Jeden z nich powstanie przy rondzie de Gaulle’a, a drugi pomiędzy ul. Solec i Wybrzeżem Kościuszkowskim. Infrastruktura modernistycznego przystanku ma zostać zachowana i będzie służyła do komunikacji pieszej.

Źródło: ekartkazwarszawy.pl, tubylotustalo.pl

Czytaj też: Modernizm | Warszawa | Architektura w Polsce | Kolej | Ciekawostki | whiteMAD na Instagramie